Хитой гранти ҳисобидан Бишкекда 70 километр йўл қурилди
Хабар: Жогорку Кенеш тармоқ қўмитаси йиғилишида Бишкек мэриясининг Транспорт департаменти раҳбари Максат Нусубалиевнинг маълум қилишича, Хитой гранти ҳисобидан Бишкекда 70 километр йўл қурилди. Унинг сўзларига кўра, лойиҳанинг иккинчи босқичи 30-октябрда якунланади.
“Хитой гранти ҳисобидан амалга оширилаётган лойиҳанинг иккинчи босқичи давом этмоқда. Лойиҳага мувофиқ, жорий йилда 70 километр йўл қурилмоқда ва бу ишлар 30-октябргача якунланади. Келгуси йилдан бошлаб учинчи босқичга ўтамиз. Унда шаҳарда бешта халқа йўл қурамиз. Ҳозирда мутахассисларимиз Хитой томони билан келишишмоқда. Ишлар март ойида бошланади. Лойиҳанинг умумий қиймати бир миллиард юан бўлган ва бу тўлиқ грант. Бу йил қурилган йўлларнинг 65 фоизи янги аҳоли пунктларига тўғри келади. Хитой грантидан ташқари ҳар йили шаҳар мэриясидан 500-600 миллион сом ажратилади, бунга ҳар йили 30-40 километр йўл қурилади”, – деди Нусубалиев.
Изоҳ: Хитой томонидан ажратиладиган кредит ва грантлари бир хил схемада расмийлаштирилади. Хитой бирор мамлакатда амалга оширишни режалаштирилган лойиҳа учун қарз ажратадиган бўлса, қарз ажратувчи банк ҳам, уни амалга оширадиган пудратчи ҳам Хитой компанияси бўлади. Компания лойиҳани ускуналар ва ишчи кучи билан таъминлайди. Шу тариқа олинган қарзлар тасарруфи тўлиғича Хитой назорати остида бўлади ва пуллар аслида Хитойда қолади. Масалан, Бишкек ИЭС учун ҳам, “Датка-Кемин” ЭУЛ учун ҳам Хитойнинг “Эксимбанк”и қарз ажратди, пудратчи эса TBEA компанияси бўлди. Қарз олган ҳукумат Хитой компанияси ускуналарни қанчага сотиб олаётганини, Хитойдан олиб келинган ишчиларга қанча маош тўлаётгани, ишнинг сифатини назорат қила олмайди. Натижада лойиҳа сифатсиз бажарилгани камлик қилганидек яна давлат қарздор ҳам бўлиб қолаверади. Бишкек ИЭСда реконструкция қилинганидан олти ой ўтмай туриб авария содир бўлгани, одамлар қишнинг чилласида иссиқликсиз қолгани бунга мисол бўла олади.
Айни шу схема Бишкек йўлларини реконструкция қилиш ва янгиларини қуришда ҳам қўлланилди. Йўлларни қуриш учун Хитойдан 1 миллиард юан грант олинган бўлса, Хитойнинг China Road and Bridge Corporation компанияси “Бишкек шаҳрида йўллар тармоғини ривожлантириш” лойиҳасининг иккала босқичини амалга ошириш бўйича тендерда ғолиб бўлди ва ишчи кучи ҳам тўлиғича хитойликлардан иборат бўлди. Табиийки, қирғиз ҳукумати йўл сифати ва сарфланган маблағ миқдорини назорат қилиш ҳуқуқига эга эмас. 2016-йили уч босқичдан иборат “Бишкек шаҳрининг кўча ва йўл тармоғини ривожлантириш” лойиҳаси учун қарийб 44 миллион долларлик грант шартномаси имзоланганлиги ҳақида хабар берилган эди. Бугунга келиб эса лойиҳа қиймати 1 миллиард юан (70 миллион 500 минг доллардан зиёд) эканлиги айтилмоқда. Демак, лойиҳа қиймати худди дастлаб 850 миллион долларга баҳоланган кейинчалик 937 миллион долларга кўтарилган шимол-жануб автойўли лойиҳаси каби бу лойиҳа қиймати ҳам кўтарилган…
Афсуски, агар янги йўл қуриш ва таъмирлаш давлатнинг ўз пуллари ҳисобига қурилганида хавотирга тушмаслик мумкин эди.
Абдураҳмон Одилов
