بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
Кўрфаздаги танкерлар уруши
Доктор Муҳаммад Жилоний қаламига мансуб
Танкерлар уруши, деган термин Ироқ-Эрон уруши даврида 1980-1988 йиллар ўртасида пайдо бўлган. Унда Форс кўрфазидаги нефть танкерларига зарба берилган. Ироқ ҳаво кучлари Эрондаги нефть портларининг аксарини нишонга олиб, унинг нефть экспортига тўсқинлик қилмоқчи бўлган. Чунки «FAW» портини Ироқ қўлдан бой берганди. Бу порт Кўрфаздаги ягона нефть порти бўлиб, Ироқнинг асосий нефть артерияси ҳисобланарди. Эроннинг денгиз ва ҳаво зарбалари эса, Форс кўрфази нефть танкерларига қаратилган. У айни ҳужумларни Кўрфаз давлатларининг Ироқни қўллаб-қувватлаётгани билан дастаклаганди. Ҳужумларда асосан Кувайт нефть танкерлари зиён кўрган. Натижада, Кувайт ҳукумати 1986 йил 1 ноябрда ўз танкерларига халқаро мудофаани талаб қилишга мажбур бўлди. 1987 йил бошида Совет Иттифоқининг розилиги билан халқаро мудофаани қўлга киритди. Зеро, Совет Иттифоқи ўз танкерларини Кувайт нефть компаниясига ижарага берган эди. Шунга қарамай, Эрон ҳарбий-денгиз кемалари ҳужумлари тўхтамади ва ҳужумларда икки Совет танкерлари нишонга олинди. Бу ишда Совет Иттифоқининг иштироки Американи 1987 йил 7 мартда ўз денгиз кучлари билан аралашишга ва Кувайт танкерларини мудофаа қилишга ундади. Натижада Кувайт танкерлари АҚШ байроғини кўтаришга мажбур бўлди. Бу уруш оқибатида келиб чиққан зарар миллиардлаб доллар, дея баҳоланган… Бундан ташқари, уруш экологик, инсоний ва моддий зарарларни келтириб чиқарди. Тадқиқотчиларнинг таъкидлашича, бу уруш 546 нафар савдо кемасини нишонга олган, улардан 259 нафари нефть танкерлари ёки нефть маҳсулотлари танкерлари бўлган. Ҳужумларда 430 нафарга яқин денгизчи нобуд бўлган.
Ҳеч шубҳа йўқки, Форс кўрфази сувларида юз бераётган танкерлар уруши минтақа устидаги нуфуз талашиш курашидир. Чунки бу минтақа нефть ташувчи юзлаб танкерларга тўла бўлиб, бу танкерлар нефтни Кўрфаздаги энг муҳим манбалардан Европа, Хитой ва АҚШга етказиб беради. Бу тўхтовсиз курашда Американинг нуфузи остидаги давлат бўлган Эрон Америка манфаатини тамсил этади. Бунинг муқобили ўлароқ, Британия Биринчи жаҳон урушидан кейинги мустамлакачилик замонидан бошлаб минтақада ўзининг кенг ва қадимий нуфузини сақлаб келмоқда, Форс кўрфази давлатларининг аксари унинг нуфузи остида. 1980 йилдаги каби, бугун ҳам танкерлар уруши ортида стратегик мақсадлар ётибди ҳамда бу стратегияни регионал ва глобал сиёсатда таъсирга эга бўлган давлатлар рўёбга чиқаришга ҳаракат қилишмоқда. Биз қуйида ана шу мақсад ва манфаатларни баён қиламиз:
Иқтисодий соҳада икки муҳим омил бор: Биринчи нефть ва унинг нархи билан боғлиқ омил бўлса, иккинчи денгиз транспорти билан боғлиқ.
Нефть соҳасини оладиган бўлсак, нефть танкерларига бўлган ҳужумлар нефть нархига ҳам ижобий, ҳам салбий таъсир кўрсатади. Бир томондан, ушбу ҳужумлар нефть етказиб бериш линияларига таҳдид солади. Бу эса, бозорга мўлжалланган нефть миқдорининг камайишига, бинобарин, нархларининг ошишига олиб келади. Америкага айнан шу керак. Чунки бу нарса айни босқичда йирик миқдордаги долларнинг алмашинувига ёрдам беради. Чунки у коронавирус пандемияси оқибатларини бартараф этиш ва ўз иқтисодига таҳдид солаётган молиявий кризисни кечиктириш учун йирик миқдорда доллар босиб чиқарган. Бошқа томондан, бу Американинг нефть компанияларини қўлловчи стратегик мақсад ҳамдир. Чунки унинг компаниялари нефть баҳосининг кўтарилишидан жуда катта даромад қилишади. Шунингдек, тарихда биринчи марта Россия билан бирга бўлди ва Россия унинг Сурия ва Ливиядаги урушларида ёнида турди, Озарбайжоннинг Арманистондаги ишларига сукут қилди… Мана шулардан сўнг Америка нефть нархини юқори ушлаб туриш билан гўё ўзини Россияга ёрдам бераётган қилиб ҳам кўрсатмоқда. Яна бир тарафдан, танкерлар уруши молиявий бозорда нефть нархларининг тушиб кетишига олиб келиши мумкин, чунки инвесторлар нефть фючерслари нархига пул тикишдан қўрқишади ва бундан ўзларини олиб қочишади, оқибатда, бу нефть баҳосининг тушиб кетишига сабаб бўлади. Кўрфаздаги сўнгги танкерлар урушида нефть баҳоси тўрт ой ичида энг паст кўрсатгичга тушиб кетди, сўнг танкерларга ҳужумлар қилинишидан олдинги вақтдаги баҳога қайта кўтарилди. Аниқки, бу босқичда нефть нархини пасайтириш ташаббуси ортида Британия турибди. Айниқса, унинг Кўрфаздаги бўҳронни кучайтиришга уриниши ва Эронни тийиб қўйиш учун куч ишлатишга чақиришини эътиборга олсак, шунга далолат қиляпти.
Энди денгиз транспорти билан боғлиқ омилга келсак, Америка ўзининг Катта еттилик давлатларидаги иттифоқчилари билан биргаликда Хитойнинг иқтисодига босим қилиш ва таъсир ўтказишга ҳаракат қилмоқда. Буни амалга ошириш учун транспорт нархларини кўтариш натижасида Хитой товарлари нархларини оширди. Бинобарин, кемаларни қароқчилик ҳужумларига ва бузғунчиликка қўйиб бериш транспорт флотининг қайтадан халқаро мудофаани, айниқса, АҚШ мудофаасини талаб қилишга мажбур қилади…, оқибатда бутун денгизчилик нархлари ошади…, бу эса, масалан, Хитойнинг товарларни имтиёзли нархларда экспорт қилиш қобилиятига салбий таъсир қилади.
Сиёсий соҳага келсак, Америка Кўрфаз ҳудудидан ўтувчи нефть танкерлари ва кемаларга ҳар доим таҳдид қилиб келади. Натижада давлатлар, хусусан Кўрфаз давлатлари ўз кемаларининг Кўрфаз сувларидан тинч ўтишини таъминлаши учун Америкадан ҳарбий мудофаа талаб қилишга мажбур бўлишади. Масалан, Форс кўрфази манбалари келтирган иқтибосга кўра, Ироқ-Эрон урушида, кейинчалик Сомали қароқчилари ҳужумларида хавфсизликни таъминловчи кемалар кузатуви тизимига мурожаат қилинган.
Бир томонда Эрон, иккинчи томонда АҚШ ва Европа ўртасидаги ядровий шартномани имзолаш яқинлашаётган экан, афтидан, яҳудий вужуди бундан ташвишланаётган кўринади. У Эрон ядровий дастурининг ядро қуроли учун керакли уранни бойитишнинг илғор босқичига етишидан қўрқмоқда. Чунки бу Яқин Шарқда Эрон билан яҳудий вужуди ўртасида стратегик мувозанат яратади. Бинобарин, яҳудий вужуди ўзининг кемаларидан бири қисман қатнашган ушбу урушни ҳарбий жиҳатдан ўзининг кучайиши учун имконият, деб ҳисобламоқда. У бу имкониятдан фойдаланиб, Эроннинг ядровий иншоотларига зарба беришни умид қиляпти. Бу ҳақда яҳудийлар етакчилар бир неча бор баёнот беришган. Шу сабабдан Америка ўз разведка директорини яҳудийларга жўнатишга ва Эронни ҳимоя қилиб, уларни тийиб қўйишга мажбур бўлди.
Сўзимиз сўнггида шуни таъкидламоқчимизки, танкерлар урушининг энг хавфли жиҳати, мусулмон юртларидаги сув йўлакларининг кофир давлатлар учун ҳамон мустамлакачилик воситасига айланиб қолаётганидир. Улар ушбу йўлакларимиздан исломий юртлар устидан ўз нуфуз ва ҳукмронликларини ёйишда фойдаланишмоқда. Аслида, Форс кўрфази халқаро тизим ва вазиятни Ислом ва мусулмонлар манфаати томонга буришда ҳамда мусулмонлар куч-қудратини ошириб, уларнинг глобал даражада таъсирларини оширишда мусулмонлар халифаси қўлидаги бир восита бўлмоғи лозим.
Роя газетасининг 2021 йил 18 август чоршанба кунги 352-сонидан