АҚШ Ҳумайнийни ҳокимиятга қандай олиб келган
Эрон генерали Қосим Сулаймоний ўлдирилганидан кейин АҚШ ва Эрон ўртасида уруш чиқиб кетади деган таҳминлар кўпайди. Аслида бу минтақадаги хўжайин – АҚШ, Эрон эса АҚШнинг малайи. Мустамлакачи кофир бу малайликни жуда яхши ниқоблагани туфайли “Эрон АҚШнинг малайи” десанг кўпчилик одамлар ишонавермайди. Шундай экан келинглар, Ҳумайний (Хоманаий) ҳокимият тепасига қандай келгани, яъни бугунги Эрон Ислом республикаси қандай вужудга келганига бир назар ташлайлик.
1979-йили Эронда содир бўлган давлат тўнтаришида шох Муҳаммад Ризо Пахлавий режими қулатилиб имом Ҳумайний бошчилигидаги “Эрон Ислом республикаси” ўрнатилди. Тахлилчиларнинг фикрича, бу инқилобий ўзгаришлар жуда тез содир бўлган. Сабаби, шох режимини Ғарб ҳимоя қилиб, қўллаб-қувватлаб турган ҳамда у кучли армия, мустахкам хавфсизлик аппаратига эга эди. Бу хафвсизлик кучларига бюджетдан улкан маблағлар сарфланган. Бундан ташқари, инқилоб қилиш учун мамлакатда молиявий инқироз ёки ҳарбий бетайинлик ё тартибсизликлар ёхуд ҳарбий тўнтариш каби сабаблар ҳам йўқ эди. Бироқ, инқилоб жуда тез амалга ошди. Ўша вақтда Эрон коммунистик партияси Эронда инқилоб содир бўлиши эҳтимолдан узоқ деб ҳисоблаган. Эрон Ислом республикасининг биринчи президенти Абулҳасан Банисадрнинг сўзларига кўра, инқилоб бошланганда Ҳумайнийнинг ўзи ҳам “шохни ҳокимиятдан кетишига ва инқилоб ғалаба қилишига ишонмаган, ҳатто инқилоб мувафаққиятга эришмай қолганида ўз жонини сақлаш учун Франциядан уй ҳам сотиб олган”.
Советлар Иттифоқи 1979-йили Афғонистонга бостириб кирди ва рус айиғи дунёдаги улкан нефт захиралари жойлашган Форс кўрфазидаги илиқ сувларга яқинлашиб қолди! Шу сабабли Ғарб Советлар Иттифоқи Афғонистонда ўз ҳукмронлигини мустаҳкамлаб олса, ундан кейин Эронга қараб юзланишидан бетоқат бўла бошлади. Советлар Иттифоқи билан Қўшма Штатлар ўртасидаги совуқ уруш чўққисига чиққан вақт эди. Америка амалдорлари Советлар Иттифоқини ҳолдан тойдириш, таъсир кўламини камайтириш ва Америкаиннг дунёга тўлиқ ҳукмронлик қилишини амалга ошириш ҳақда фикрлай бошлашди. Шунинг учун, Советлар Иттифоқи Афғонистонга кириб келишидан олдинроқ Америка ўз разведкаси орқали бу минтақага суқулиб кирди. МРБ (ЦРУ)нинг собиқ директори Роберт Гейтс ўзининг хотираларида бундай деб ёзади: “Америка разведкаси Советлар Иттифоқининг аралашишидан 6 ой олдин Афғонистондаги қаршилик ҳаракатларига ёрдам кўрсата бошлаган”. Америка Афғонистонда узоққа чўзилган курашда Советлар Иттифоқини ҳолдан тойидириш, кейин уни бутунлай издан чиқариш ва бутун социалистик лагерни қулатишни мақсад қилган.
Шундай қилиб, Эрондаги сўлчи ва коммунистик ҳаракатлардан Эронни ҳимоя қилиш, шунингдек, Советлар Иттифоқи Афғонистонни тўлиғича босиб олиб, янада кенгроқ ёйилишига тўсиқ бўлиши учун Эронда Ҳумайний бошчилигида инқилоб ясаш зарурий эҳтиёжга айланди. Шу сабабли, Ғарб Ҳумайнийга эркин ҳаракат қилиш ва очиқ сиёсий иш олиб бориш имконини берганини кўрамиз. Ҳумайний ўз командаси билан Францияда туриб Эрондаги инқилобни бошқариб турди. Шундан сўнг Ҳумайний Эрондаги ҳокимият ричагларини ўз қўлига олиш учун Эронга келди.
Америка “шохни ҳимоя қиламан” деган ваъдаларига қарамай уни ёрдамсиз ташлаб қўйди. Америкаиннг ўша вақтдаги Эрондаги элчиси Уильям Салливаннинг айтишича, Американинг миллий хавфсизлик масалалари бўйича маслахатчиси Збигнев Бжезинский “Қўшма Штатлар шохни тўла қўллаб-қувватлайди ва охирига қадар унга ёрдам беради” деб шохни ишонтириб келган. Бироқ, Ой уй сиёсати – кўпчилик америкалик дипломатлар таъкидлаганидек – тамоман буни акси бўлди. Сабаби, Оқ уй шохнинг ўрнига ким келишидан қатъий назар шох ҳокимиятдан кетиши керак, ҳатто дўзаҳ (ўлим)га бўлса ҳам кетиши керак деган ечимга келди! Албатта, улар шохнинг ўрнини Ҳумайний эгаллашини жуда яхши билишган. Бу эса улар шохга қарши тил бириктириб, Ҳумайний фойдасига ҳаракат қилишганини кўрсатиб турипти!
Америка Эрон армияси ичида бошбошдоқлик пайдо қилди, улар Ҳумайний режимига халақит қилмасликлари учун Эрон армиясини шол ҳолатга келтирди. Масалан, Америка президенти Жимми Картер Ҳинд океанида турган USS “Constellation” авианосецини шохга ёрдамга юборишни рад қилди. Шунингдек, Картер шох режимини сақлаб қолишга кўмак кўрсатгани йўқ. Шундан сўнг шох суяниб келган куч қулади ва Ҳумайний армиядаги йирик генералларни йўқ қилишга киришиб, шох атрофидаги 200дан ошиқ йирик амалдорни хизматдан олди. Бу эса шохнинг режими бутунлай қулашига, Ҳумайний ва унинг тарафдорлари давлатни ўз қўлларига олишига олиб келди.
Бир қатор шубҳали операциялар ўтказилди. Бу операциялар ортида Америка разведкаси тургани ва улар бу операцияларга кўз юмганини аниқ кўрсатиб турипти. Бу операциялар Ҳумайнийга ягона етакчи бўлиб олиш, барча рақибларини йўқ қилиш ва қулаган шох режими вайроналари устига бошқа сиёсий режимни ўрнатиш имкониятини яратди. Масалан, Техрондаги Америка элчихонаси ходимлари қўлга олинганини олайлик. Ҳумайний буни дунёдаги энг катта мустамлакачи давлатга қарши антиколониялик операция деб атади. Натижада бу операция режимнинг Эрон ва минтақадаги мавқейи ва обрўсини мустаҳкамлади. Шунингдек, бу операция республикачилардан номзод Рональд Рейганнинг президентлик сайловда ғолиб чиқишига олиб келди. Америка разведкаси Рейганни Оқ уйга келишига ёрдам берди. Эрондаги Америка элчихонаси ходимлари қўлга олиниши ва Жимми Картернинг уларни озод қилишдаги барча ҳаракатлари мувафаққиятсизликка учраши Картернинг сиёсий келажагига нуқта қўйди. Қизиғи, Рейган президентлик қасамиётини берганидан кейиноқ Ҳумайнийнинг шахсан ўзи қўлга олинган элчихона ходимларини озод қилишга буйруқ берди. Шундай қилиб, бу операция Ҳумайнийнинг Эрондаги мавқейини мустаҳкамлаш ва Рейганни Оқ уйда ҳукм юритишига олиб келди.
Америка бу соҳада янада чуқурроқ киришди. Америка президенти Рейган маъмурияти Ҳумайнийни заманавий қурол-яроқлар билан таъминлаш учун Эрон билан шартнома тузди, бу шартнома кейинчалик ошкор бўлиб, “Эрон-контрас” деб аталган жанжал чиқди. Ироққа қарши урушда Эрон зомонбоп қуро-яроқларга жуда муҳтож эди. Икки томон (Америка ва Эрон) ўртасида юқоридаги шартнома тузилди. Шундай қилиб, Ливанда қўлга олинган беш америкалик озод қилинди. Ўша вақтда Рональд Рейганнинг ўринбосари бўлган Жорж Буш 1985-йили бу шартномага қўл қўйди. Парижда шартномани имзолашда Америка вице-президенти Жорж Буш, Эрон бош вазири Мир Ҳусайин Мусави ва (Исроил)нинг Ҳарбий разведка бошқармаси ходими Ари Бен Менаше қатнашди. Бу яҳудий шу қуро-яроқларни (Исроил) орқали Эронга етказиб бериш вазифасини бажарган.
Америка мана шундай қилиб шох Муҳаммад Ризо Пахлавий режимини қулатди. Америка “бир ўқ билан икки қуённи отди” биринчиси, Америка Эронда инқилоб ясашга имконият бериб, ҳокимият тепасига “диндорларни” олиб келиш орқали Советлар Иттифоқи Афғонистонни босиб олиб, янада кенгайишига тўчиқ қўйди. Иккинчиси, Британия Иккинчи жоҳон урушида Эронни босиб олганидан кейин 1941-йили шохлик режимини ўрнатган ва бу режим орқали Эронни назорат қилиб турган. Инқилоб юз бериши ортидан шохнинг режими қулади, у билан бирга Эрондаги Британия таъсири ҳам қулади. Бошқача айтганда Эрон мустамлакачи Британиядан мустамлакачи Америка қўлига ўтди.
p.s. Мусулмонлар халқаро сиёсатни кузатиши ва сиёсат билан шуғулланишлари зарур. Чунки, жуда кўп воқелар халқаро сиёсатга боғланган. Ҳақиқий сабабни билмасак кофирнинг маккор сиёсатига алданиб, бошимиз мусибатдан чиқмайди ва Аллоҳ ҳаром қилган кўп нарсаларга йўл бериб қўямиз. Мусулмон одам Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам каби узоқни кўра билиши, етук сиёсатчи ва етакчи бўлиши шарт. Бироқ, халқаро сиёсатни кузатмасдан бу сифатларга эга бўлиш мумкин эмас.
Temir Ismail
(Фейсбукдан олинди)
