Сочи конференцияси алдови
Россия ташқи ишлар вазирлиги 2017 йил 18 ноябрда Сочи конференциясини ўтказишга қарор қилгани ҳақида эълон қилган эди. Лекин мухолиф гуруҳлар унда иштирок этмасликка қарор қилишгани ва де Мистура унда иштирок этишдан бош тортгани туфайли Москва конференция ўтказилиш вақти кечиктирилгани ҳақида эълон қилишга мажбур бўлди. Ваҳоланки у 33та тарафни конференцияда қатнашишга чақирган эди. Лекин Америка Сурияда жорий қилинадиган ечимни белгилашда Москва ёлғиз ўзи ҳаракат қила олмаслиги ҳақида очиқ нома йўллади. 2017 йил 11 ноябрда Вьетнамда ўтказилган APEC давлатлари саммити доирасида Лавров Сочи конференцияси белгиланмаган вақтга кечиктирилганини эълон қилди. Чунки Лавров Америка конференция ўтказишга вақт ҳали эрта деб айтаётганини тушунган эди. Шундан сўнг Лавров ва Тиллерсон Сурия ечими хавфсизлик кенгаши қарорига кўра Женевада кўрилиши ҳақида қўшма баёнот беришди. Яъни, Россия бу масалани ёлғиз ўзи еча олмаслиги аниқ бўлди.
Лекин 2018 йил 18 мартда ўтадиган президентлик сайловларида ваколатини янгилашга уринаётган Путин ўз сайловчиларига сиёсий ғалаба тақдим қилмоқчи. Бу сиёсий ғалаба Путин Сурияда етакчилик қилган қимматбаҳо кампанияга кетган сарф харажатларни оқлайдиган сиёсий ечим бўлиши керак. Шунинг учун у 2017 йил 22 ноябрда Туркия ва Эрон президентлари билан учрашар экан, Сурия масаласидаги сиёсий ечимни белгилаш механизмида келишиб олишга қаттиқ ҳаракат қилди. Россия Федерацияси халқаро ишлар бўйича комитети раисининг биринчи ўринбосари Владимир Жабаров: «Саммит Американинг Сурияда қилаётган ишларини кўриб чиқади ва бу масалада умумий позиция қабул қилинади» деб баёнот берди. Шунингдек Москва Эрон ва Туркия билан ҳамкорликда Сочи конференциясини муваффақиятли тарзда ўтказишга тайёргарлик кўра бошлади. Россия ташқи ишлар вазири ўринбосари Михаил Богданов 2017 йил 23 декабрда: «2018 йил январ охири Сочи дам олиш масканида ўтказилиши белгиланган «Миллий мулоқот» конференциясида дастурий комиссия тузилади» деб баёнот берди. Богданов бунда рўйхатлар Эрон ва Туркия билан маслаҳатлашиб тузилишига ишора қилди.
Россиянинг Суриядаги махсус вакили Александр Лаврентьев 2017 йил 27 декабрда Сурия ечимини пайсалга солиб бўлмайди дер экан, Сочида бўладиган миллий мулоқот конференциясини тезлатиш зарурлигини таъкидлади. Бу позициялар Путин Сурия ишларига аралашишдан топган меваларни узиб олишга шошилаётганини кўрсатмоқда.
Россиянинг бундай позицияси Трампни аниқ режаларни, яъни Сурияда қарорни фақат Вашингтон чиқаради деган тушунчани ифодаловчи режаларни тузишга ундамоқда. Америка ташқи ишлар вазири Рекс Тиллерсон 2018 йил 11 январ Стенфорд университетида нутқ сўзлар экан, Суриядаги Америка сиёсатининг мақсад ва белгиларини айтиб берди. Унинг сўзлаган нутқи Пентагоннинг минтақани ҳимоя қилиш ва ИШИДга қарши курашиш даъвоси билан курдлар минтақасида сони 30 минг аскардан иборат ҳарбий куч ташкил қилиш ҳақидаги қарори билан бир пайтда янгради.
2018 йил 23 январда Франциянинг пойтахти Парижда конференция бўлиб ўтди. Унда Сурияда кимёвий қурол ишлатиш борасида масъул тарафларни таъқиб ва муҳосаба қилиш бўйича музокара ўтказилди. Ушбу конференция доирасида Америка, Британия, Франция, Саудия ва Иордания давлатлари Америка икки ҳафта олдин тайёрлаб қўйган «ҳужжатлар»ни қабул қилишди. Бу ҳужжатлар 2018 йил 25 январ Вена шаҳрида бўлиб ўтган тўққизинчи музокаралар доирасида Де Мистурага тақдим қилинди. (Ҳужжат тафсилотини Маёдин канали сайтидан топишингиз мумкин).
Ушбу «ҳужжатлар» Суриядаги ўтиш даври босқичлари, конституцион ўзгартириш ва сайловга оид ишлар механизми, президент ва янги ҳукумат салоҳиятлари ҳамда хавфсизлик идорасини сақлаб қолиш зарурлиги каби масалаларни белгилаб берди. Шунингдек буларнинг барчаси Америка етакчилиги остида амалга ошадиган бўлди. Бу эса Сурияни БМТ мандати, тўғрироғи Америка мандати доирасига киргизиб қўйилишидир. Американинг бу позицияси Сочи ютуқлари «шифти»ни чеклади, яъни кучини йўқотди. Лекин Америка Путиннинг обрў-эътиборини бутунлай оёқ ости қилишни хоҳламади. Балки Путин ўзининг сайлов кампаниясида фойдаланиши учун Сочи конференциясини ўтказилишига рухсат берди. Шунингдек де Мистура конференцияда қатнашиши ҳақидаги Россия таклифини қабул қилди. Лекин у конференциянинг очилиш маросимида иштирок этмади. «Ўрта Шарқ» газетасининг Сочи конференциясидаги мухбири хабарига кўра конституцион кенгаш ташкил этиш, унинг манбаларини, иши ва аъзолари механизмини белгилаш БМТ етакчилиги остидаги Женева конференцияси ва де Мистурага боғлиқ бўлади.
Шундай қилиб конференция умумий баёнот чиқаришга қарор қилди. Қарорда келган энг муҳим иборалар қуйидагилардир: «Биз Сурия араб республикасидаги ҳукумат вакиллари ва кенг ваколатга эга мухолафат вакилларидан иборат конституцион кенгаш тузишга келишиб олдик. Бундан мақсад Хавфсизлик Кенгашининг 2254 қарорига мувофиқ БМТ раҳбарлик қиладиган сиёсий ечимга ўз ҳиссасини қўшадиган дастурий ислоҳот ўтказишдир». Баёнотда инсон ҳуқуқларининг бузилиши, кимёвий қуроллар қўллашдан масъул шахсларни муҳосаба қилиш ва бу ишларга нисбатан БМТ тутаётган рол ҳамда Сурия ҳудудида бошқа давлатларнинг қуролли кучлари мавжуд бўлиши каби асосий муаммолар муҳокама қилинмади. Конференциянинг 1300дан кўпроқ иштирокчилари 2017 йил декабрда Богданов эълон қилган баёнотни муҳокама қилишгани ҳақида ҳеч қандай хабар йўқ. Чунки улар имзо чекишдан бошқа ҳеч нарса қилишмади.
Аммо кулгили саҳна шу бўлдики, мухолафат вакиллари Сочи конференциясида Сурия режими байроғи кўтарилишига қарши шовқин-сурон билан норозилик билдиришди. Улар бунга ҳал қилувчи масала сифатида қарашди ва шу билан «Сочи» ўрнига «Женева» ортидан итдек югуришаётганини оқламоқчи бўлдилар. Туркия ташқи ишлар вазирлиги баёноти уларнинг ёлғонлари ва мунофиқлигини фош қилди. Чунки конституцион кенгашга аъзо бўлиши айтилган 50 та мухолафат вакили «Сурия миллий мулоқоти» конференциясида қатнашишдан бош тортиб, ўз ваколатини Туркияга топширишди. Конференцияга Россия, Қоҳира, Риёз ва Туркиядан келган вакилларнинг сони 150 кишидан иборат бўлиб, уларнинг учдан бири Туркия вакиллари эди.
Инсоният тарихидан маълумки, одатда келишмовчиликлар ғолиб ва мағлубни тенглаштирувчи сиёсий ечим билан ўз ниҳоясига етади. Сочи конференциясининг конституцион кенгаш тузиш қароридаги энг хатарли нарса шуки, бу қарор «сиёсий» ечим йўналишини Женева томон бурмоқда. Аслида эса бу «сиёсий» ечим ваҳшийларча оқизилаётган қонлар, парчаланиб кетган таналар, кимёвий қуроллар ва ҳатто конференция ўтаётган пайтда тинчлик гранти бўлмиш Россиянинг ҳаво ҳужумларидан иборатдир.
Аммо асосий савол ҳамон жавобсиз қолмоқда. Уммат қачонгача эртаю кеч унга ёмонлик ва макр ҳийла қилиш учун пистирмада пойлаётган кофир мустамлакачи кучлар коридорларидан буйруқ олади. Бу мустамлакачиларга мусулмон ҳокимлар (Теҳрондаги «Қуддус куни» соҳиблари бўлмиш муллалардан тортиб, Анқарадаги ўзларини Эртуғрул йўлидан боряпмиз деб даъво қилаётганларгача), долларга сотилаётган гуруҳ етакчилари ҳамда Ислом байроғини кўтараётганини даъво қилсалар-да гоҳида бевосита ва гоҳида Туркия воситачилигида Остона қарорларини ижро этаётган гуруҳ етакчилари ёрдам бермоқда.
Усмон Баххош қаламига мансуб
