بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيم
Ҳизб ут-Таҳрир амири олим Ато ибн Халил Абу Роштанинг фейсбук саҳифасидаги зиёратчиларнинг берган саволларига жавобларидан (фиқҳий)
Юсуф Абу Ислом «يوسف ابو اسلام»нинг эваз ҳисобига қарзга кафил бўлиш ҳақидаги саволига жавоб
Савол:
Ассаламу алайкум… фазилатли шайх ва улуғ амиримиз…
Аллоҳ сизни ҳар қандай ёмонлик ва жирканч ишлардан сақласин.
Марҳамат қилиб қисқа саволимга жавоб берсангиз… Саволим шуки, бир киши бир гуруҳ савдогарлардан қарздор. Бошқа бир шахс савдогарлар қарз қийматини пасайтиришлари эвазига ўз ҳамёнидан уларнинг ҳақларини нақд тўлаши борасида улар билан музокара ўтказишни таклиф қилмоқда. Шу билан бирга қарз озайтирилгандан кейин ортиб қолган маблағни қарз берувчи билан ўртада бўлиб олишни айтмоқда. Шу иш жоизми? Аллоҳ сизга баракот ва ишингизда ёрдам берсин.
Жавоб:
Ва алайкум ассалом ва роҳматуллоҳи ва барокатуҳ.
Саволингиздан шуни тушундимки, сиз савдогардан қарздорсиз… шунингдек бошқа бир шахс сизнинг ўрнингизга савдогарларга қарзни тўламоқчи. Лекин у савдогарлар билан қарзнинг қийматини озайтириб, қолган қисмнинг бир бўлагига эга бўлмоқчи. Масалан қарз 10000 бўлса, уни 8000га тушириб шундан 1000ига эга бўлмоқчи. Яъни сизнинг ўрнингизга қарзни тўлагани учун қолган маблағнинг ярмига эга бўлмоқчи. Бошқача ибора билан айтганда натижаси сизга келадиган эваз ҳисобига, яъни қарз берувчилар билан у бўлишиб оладиган фоиз ҳисобига сизнинг ўрнингизга қарзни узмоқчи.
Агар мен тўғри тушунган бўлсам саволингиз шундай. Лекин бу каби муомала жоиз эмас. Чунки бу ерда масаланинг воқеси ўша бошқа шахс сизнинг ўрнингизга қарзни узиш борасида кафил бўлиш масаласидир. Исломда кафилликнинг ўзига хос шартлари бўлиб, кафиллик эвазсиз бўлиши лозим. Сизларда бўлаётган муомалада эса эвазли кафиллик бўлмоқда, бу шаклдаги кафиллик жоиз эмас. Кафилликнинг далили аниқ бўлиб, у кафил қарздорнинг қарзини ўз зиммасига олиши деганидир. Шунингдек у қарз борасидаги собит ҳақнинг кафолатидир. Унда, кафил, кафолатланган ва кафолат берилган киши аниқ белгиланган бўлиши ҳамда бу нарса эвазсиз бўлиши шарт… Абу Довуд Жобирдан ривоят қилган ҳадис бунга далилдир:
«كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ لَا يُصَلِّي عَلَى رَجُلٍ مَاتَ وَعَلَيْهِ دَيْنٌ فَأُتِيَ بِمَيِّتٍ فَقَالَ أَعَلَيْهِ دَيْنٌ قَالُوا نَعَمْ دِينَارَانِ قَالَ صَلُّوا عَلَى صَاحِبِكُمْ فَقَالَ أَبُو قَتَادَةَ الْأَنْصَارِيُّ هُمَا عَلَيَّ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ فَصَلَّى عَلَيْهِ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ فَلَمَّا فَتَحَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ﷺ قَالَ أَنَا أَوْلَى بِكُلِّ مُؤْمِنٍ مِنْ نَفْسِهِ فَمَنْ تَرَكَ دَيْنًا فَعَلَيَّ قَضَاؤُهُ وَمَنْ تَرَكَ مَالًا فَلِوَرَثَتِهِ»
«Росулуллоҳ ﷺ қарздор кишига жаноза ўқимас эдилар. Бир куни бир маййитни олиб келишган эди, У киши: Маййитнинг қарзи борми? деб сўради. Шунда улар ҳа икки динор қарзи бор дейишганида, Росулуллоҳ ﷺ: Ундай бўлса, дўстингизга жанозани ўзингиз ўқинг деди. Шунда Абу Қатода ансорий: Эй Аллоҳнинг росули бу икки динорга мен кафилман деганидан сўнг Росулуллоҳ ﷺ жаноза ўқиди. Аллоҳ Таоло Росулуллоҳ ﷺни ғолиб қилгач: Мен мўмин киши учун унинг ўзидан ҳам яхшироқман, ким қарздор ҳолда кетган бўлса, уни узаман, ким мол қолдирса меросхўрларигадир» деди. Ушбу ҳадисдан кўриниб турибдики, Абу Қатода маййитнинг қарзини ўз зиммасига олди, яъни қарздор учун тўлаши вожиб бўлган ҳақни ўз зиммасига олди. Шунингдек кафолат, кафил ва кафиллик устига тушаётган киши аниқ. Бошқача айтганда унинг зиммасидаги ҳақ борасида эвазсиз кафил бўлди. Шунга кўра бу ҳадис кафилликнинг соф шартлари ва унинг боғланиш шартларини ўз ичига олди.
Шунга кўра, агар ўша шахс сизнинг қарзингизни тўлаш борасида сизга кафил бўлаётган бўлса ҳамда бу борада эваз талаб қилмаса бу жоиз, лекин эваз талаб қилса жоиз эмас.
Яна такрор айтаманки агар саволингизни юқорида айтганимдек тушунган бўлсам, бу масалада мен рожиҳ деб билган жавоб мана шу. Аллоҳ билгувчи ва ҳикматли зотдир… Лекин мавзу мен тушунгандек бўлмаса, уни бизга шарҳлаб беринг Аллоҳ хоҳласа, бошқа сафар жавоб беришга ҳаракат қиламиз.
Биродарингиз Ато ибн Халил Абу Рошта
2 жумодул-аввал 1439ҳ
19 январ 2018м
