Исломда ва капитализмда солиқ
Давлат ёки давлатни гавдалантирувфчи ҳукумат ижроий аппаратдан иборат бўлиб, ўз фуқароларининг турли соҳалардаги ишларини бошқариш жавобгарлигини кўтаради. Мана шу ишларни бошқариш, катта мол талаб қилади. Таълим, соғлиқни сақлаш, алоқа йўллари, ички ва ташқи хавфсизлик… ва бошқаларни бажариш учун катта маблағ лозим. Давлатдаги нуқтаи назар ва таянилувчи тузум, унинг ўз ишлари ва лойиҳаларини молиялаштириш учун керак бўладиган айни молни қандай қўлга киритишга ҳукмронлик қилади. Социалистик тузумда давлат асосий ресурслар ва турли ишлаб чиқариш воситаларига эгалик қилади, бунга давлатнинг барча ресурсларига эгалик қилувчи халқнинг вакили, деган эътиборда эгалик қилади. Бинобарин, социалистик тузумда молиялаштириш учун давлат одамларга солиқ солишга муҳтож бўлмайди, чунки мол аслига эгалик қилувчи ҳам давлат, уни тасарруф қилиш ҳуқуқига эга ҳам давлат. Капиталистик тузумда эса давлат на ишлаб чиқаришга эгалик қилсин, на давлатдаги табиий ресурсларга. Аксинча, капиталистик тузумда мулкчилик ҳуқуқи шахсларда ва муассасалардадир, давлатнинг эгалик қилишга ҳаққи йўқ. Яъни капиталистик тузумда давлат завод-фабрика, конлар, табиий бойликлар ва бошқаларга эгалик қилмайди. Бинобарин, бу тузумда давлат ўз ишларини юргиза олиши учун унинг олдида фақат битта йўл бўлади, у ҳам бўлса, шахслар ва муассасаларга солиқ солиш. Демак, давлатнинг ўз ишларини юргизишда истеъмол қиладиган моли одамлардан олинадиган солиқдан келади. Ҳатто давлат бирор заводга ёки банкка ёхуд конга ҳукмронлик қилишга мажбур бўлиб қолган пайтда ҳам, бу ишни у ўзлаштириб олишга ҳаракат қилаётган шу муассаса вазияти издан чиққани натижасида ва уни йўқ бўлиб кетишдан қутқариш мақсадида қилади, буни ҳам одамлар солиқларидан тушган маблағдан фойдаланиш билан бажаради. Капиталистик оламда давлат солиқлар солиш, уларни йиғиш, солиқ тўлашдан қочганларни таъқиб қилишда устаси фаранг бўлиб кетган. Ҳатто айрим муассасаларни солиқдан ҳимоя қилиш учун қонунлар ишлаб чиқишда ҳам билимдон бўлиб кетган. Чунки капиталистик тузум давлатнинг салтанати остидаги молларга давлатнинг ўзини насибадор қилмаган.
Энди, Ислом тузумига келсак, ушбу тузум ўз ишларига сарфлаб, уларни юргизиши учун давлатга молни мулк қилиб берган. Шунингдек, инсонлар мажмуасига ҳам молни мулк қилиб берган бўлиб, бу молни давлатнинг ўзи идора қилади, инсонлар ишларини бошқаришга сарфлайди. Масалан, Аллоҳ Умар ибн Хаттоб Gнинг қўли билан Ироқдаги ерларни фатҳ қилганда айрим саҳобалар бу ерни жангчиларга тақсимлашни истайди. Аммо Умар бунга рози бўлмай, куч билан фатҳ қилинган ерлардан ўлжа ажратиб, шу ўлжадан чиқадиган даромадни жангчиларга ва уларнинг оиласига сарфлашни йўлга қўяди. Мана шу, давлатнинг асосий сарф-харажатларидан биридир. Чунки Исломда куч билан фатҳ қилинган ерлардан олинувчи хирож давлат мулкидир. Хирож солиқ эмас. У давлатнинг асл мулки. Лекин давлат одамларга бу ердан фойдаланиш, экин экиш учун рухсат беради ва улардан чекланган миқдорда хирож қабул қилади. Зеро, аслида ер эгаси давлатдир, шахслар эмас. Шунингдек, рикознинг бешдан бири ҳам давлат мулки бўлиб, уни ўзининг ишлари ва манфаатларига сарфлайди. Рикоз ерга кўмилган, кон даражасида улкан миқдорда бўлмаган маъдан-бойликдир.
Демак, Исломда давлат ўз ишларини юритиши учун солиқ солишга муҳтож бўлмайди, чунки у молга эгалик қилади, ўзида етарлича мол бўлади. Одамларнинг умумий манфаатларига келсак, Исломий Давлат унга инсонларнинг ҳаммалари шерик бўлган умумий мулкларидан сарфлайди. Зотан, давлатнинг мулки бўлгани каби, инсонларнинг ҳам мулки бўлади ва умумий мулк, дея танилган нарса мана шу. Давлат мактаблар, университетлар, йўллар, аэропортлар ва портлар иншооти учун одамларга солиқ солишга муҳтож бўлмайди. Чунки бу манфаатлар омматан инсонлар манфаати бўлиб, уларга одамларнинг ўз молларидан сарфланади, чунки Аллоҳ уларни шу молда шерик қилган. Масалан, нефт, газ, металл, марганец, фосфор, уран, каби табиий бойликлар ишлаб чиқарилишидан олинган мол, шунингдек, ўрмонлар, сув йўллари ва бошқа табиий манбалар каби Аллоҳ омма мулкига айлантирган моллар. Давлатга қачон ишчиларга маош бериш, ҳукумат биноларини қуриш каби ўзининг ишларига сарфлайдиган маблағ зарур бўлиб қолса, бунга давлат мулкидан ишлатади. Агар етмай қолса, у ҳолда, омма мулкидан ишлатиш мумкин, шу эътибордаки, одамлар ишларини юргизишда ва манфаатларида уларнинг вакили, сифатида ишлатиши мумкин. Исломда давлат ўзининг ишларини юритиш ёки одамлар манфаатларини бошқариш учун фуқароларига солиқ солишга муҳтож бўлмайди. Исломдаги давлат билан социализмдаги давлат ўртасида асосан шу жиҳатдан фарқ борки, Ислом давлатида давлат мулки ва инсонлар оммасининг мулки бўлиб, иккала мулк бир-биридан тамоман фарқ қилади. Бундан ташқари, Ислом шахсларга учинчи мулкни белгилади. Масалан, шахсларнинг шариат аҳкомлари доирасида хоҳлаганларича ўстиришлари мумкин бўлган шахсий мулклари бор, чунки Ислом шахс эҳтиёжи, одамлар мажмуаси эҳтиёжи ва фуқаро ишларини бошқарувчи давлат эҳтиёжи ўртасида мувозанат яратган.
Бироқ айрим камдан-кам ҳолатлар ҳам бўладики, давлатга фуқаро эҳтиёжларидан бирортасига ҳамда Аллоҳ давлатга ва Умматга буюрган бирор фарзга ишлатиш учун маблағга зарур бўлиб қолади, аммо давлат мулкида ҳам, омма мулкида ҳам бунга етарли мол бўлмайди. Ана шунда давлат мусулмонлар орасидаги бадавлат кишиларга мурожаат қилади ва Аллоҳ йўлида давлатга мол туҳфа қилишлари учун уларни Аллоҳ ва Росулини севишга тарғиб қилади. Масалан, Усмон G машаққат йилида шундай қилган. Ўшанда Росулуллоҳ барпо этган давлатига Табук ғазотини молиялаштиришга маблағ зарур бўлиб қолади, шунда Росулуллоҳ A қилганлари каби, Усмон ҳам шахслардан қарз олиш йўлини тутади. Зотан, Росулуллоҳ A совутларини бир яҳудийга гаровга бериб туриб, ундан мол олганлар. Баъзан давлат мусулмонларнинг бадавлат кишиларига маълум миқдорда, маълум вақтга қадар солиқ солиши ҳам мумкин. «Қачон Байтулмолда маблағ бўлмаса ёки у ердаги маблағ тугаб қолган бўлса, ёхуд у ердаги маблағ харажатни қоплайдиган миқдорда бўлмаса, бундай ҳолда, халифа бойларга шу харажатга етгудек миқдорда шаръий аҳкомларга мувофиқ солиқ солади.
Маълум ҳолатда харажат учун солиқ солиш жоиз бўлиши учун, албатта қуйидаги шартлар топилиши керак:
Шундай ҳолатга сарфлаш учун етарли маблағ Байтулмолда йўқ бўлиши керак;
Мана шундай ҳолатга сарфлаш Байтулмолга ва мусулмонларга вожиб эканига бирор шаръий нусус келиши керак;
Солинган солиқ шу ҳолатга етгудек миқдордан ошмаслиги керак;
Бу солиқ ўзларининг асосий ва камолий эҳтиёжларидан ортиқча моллари бор бўлган фақат бадавлат кишиларга солиниши керак». (Ҳизб ут-Таҳрир амири улуғ олим Ато ибн Халил Абу Роштанинг Фейсбук саҳифаси зиёратчилари томонидан 2016 йил 19 майда берилган саволга жавобидан).
Бироқ солиқ савдо солиғи ёки кирим солиғи ва бошқа каби, доимий солиниши жоиз эмас.
Булардан Исломда жуда ноёб тузум борлиги маълум бўлади. Бу тузум социалистик тузумдан алоҳида ажралиб туради. Чунки социализм умумий мулкдан бошқа нарсани билмайди, бу билан шахсни доимий қашшоққа, давлатни эса уни едиришга жавобгарга айлантириб қўяди. Ислом капиталистик тузумдан ҳам алоҳида ажралиб туради. Чунки капитализм давлатни доимий қашшоққа айлантириб қўяди, одамларни эса давлат ишларини юритишга жавобгар қилиб қўяди. Ҳеч кимга сир эмаски, аслида капиталистик бўлган давлатларда ҳам, унга тобе бўлиб, унинг ҳукмронлиги остида қолган давлатларда ҳам солиқлар зулмидан ва унинг оғирлигидан шахслар, муассасалар азият чекмоқда. Бу эса уларни солиқлардан қочиш учун турли ёлғонларни тўқиб чиқаришга, ҳийлалар ишлатишга мажбур қилмоқда.
Қани энди бундай ишлар қилинмайдиган ва одамларни чўнтагига қўл солишдан ҳаё қиладиган Ислом тузуми бўлганда эди! Бироқ Аллоҳнинг марҳамати кенг, ҳамма нарсага қодир.
Доктор Муҳаммад Малковий қаламига мансуб
