Саволга жавоб
Америка–Кўрфаз саммити
Савол: Америка президенти Обама 2016 йил 20 апрелда Саудияга келди. Бу унинг 2009 йилдан бери Саудияга қилган тўртинчи сафаридир. У Америка-Кўрфаз саммити ўтказилишидан олдин Саудия подшоҳи Салмон оли сауд билан учрашди. Бу унинг шу саммитдан олдин ўтказган энг биринчи учрашуви бўлди. Саммит у келган куннинг эртасига Риёзда ўтказилди. Бу зиёрат муносабати билан ахборот воситаларида катта шов-шув қилинди, у минтақадаги муаммоларни ва уларнинг ечимларини муҳокама қилади, деб жар солинди! Ҳақиқатдан ҳам Сурия, Яман, Ироқ, Ливия, Фаластин каби муаммолар якуний баёнотдан ўрин олди. Маълумки бу йил Обама президентлигининг охирги йилидир. Шунинг учун унинг бу муаммоларни ҳал этишга бўлган қудрати заиф бўлади. Уни ҳозирги ҳолатини чўлоқ ўрдакка ўхшатишмоқда! Бу зиёратдан кўзланган мақсадларни қандай тушунишимиз мумкин? Аллоҳ сизга яхшиликни мукофот айласин.
Жавоб: Бу зиёратдан кўзланган мақсадлар минтақа муаммоларини ҳал қилиш бўлмади. Чунки Америка ечим лойиҳаларини Обама зиёратидан олдин ишлаб чиққан. Америка Сурия учун ечим лойиҳаларини ишлаб чиқиб бўлган, бу ечимни Риёзнинг музокара олиб борувчи ҳайъатини пайдо қилганидан бошлаб таъкидлаб келмоқда. Яман учун ҳам бу лойиҳаларни ишлаб чиқиб бўлган, уларни Америка «Қатъийлик бўрони»дан бери таъкидлаб келмоқда. Бу «бўрон» Ҳусийларни – улар бошқарувда иштирок этиш борасида рақобатлашишлари учун – майдонга олиб чиқди. Ҳолбуки улар бундан олдин Соъда ва унинг атрофларида изоляцияда қолишган эди. Америка Фаластин учун яҳуд давлатини тан олиш тўғрисидаги ечим лойиҳасини ишлаб чиқди. Ироқ ва Ливияга оид ечим лойиҳаларини ҳам ишлаб чиқди. Демак Американинг лойиҳалари Обама «чўлоқ ўрдак»ка айланишидан олдин ишлаб чиқилган! Шунинг учун бу масалаларнинг якуний баёнотда тилга олиниши бу баёнот сатрларини кўпайтириш бўлди, холос!
Булар шу зиёратдан кўзланган асосий мақсадлар бўлмади. Аксинча бу зиёрат чоғида юз берган нарсаларга, берилган баёнотларга ҳамда якуний баёнотда эълон қилинган нарсаларга чуқурроқ назар ташланса – бунда баёнотдаги бўш жойларни тўлдириш учун келган преамбула (кириш қисми), ортиқча сўзлар ва мақсад қилинмаган масалаларни эътиборсиз ташлаб ўтиб шундай назар ташланса – бу зиёратдан мақсадлар Америка манфаатларини амалга ошириш, Американинг бу минтақадаги нуфузини мустаҳкамлаш ва Американинг бу минтақадаги малайлари ишини тартибга келтириш бўлганлиги аниқ бўлади… Булар Америка лидерларининг – оёқлари «соғ»ларининг ҳам, «чўлоқ»ларининг ҳам – доимо қиладиган ишларидир. Улар айниқса ўзларига «чўлоқ» оёқлари остидаги йўлни «текислаб» берадиган малайларни топишса бундай ишларни доимо амалга оширишади! Бу мақсадларни қуйидаги икки асосий мақсадда қисқача умумлаштириш мумкин:
- Американинг Кўрфаз минтақаси устидан ҳукмрон бўлишини кафолатлаш ва бошқанинг, айниқса Британия нуфузининг мустаҳкамланишига йўл қўймаслик. Буни якуний баёнотнинг ўзи айтиб турибди. 2016 йил 22 апрелда Риёз газетаси нашр қилган якуний баёнотни чуқур ўрганиб чиққан киши бунга амин бўлади. Келинг, бу баёнотдаги баъзи алоқадор нарсага тўхтатилиб, унга шарҳ бериб ўтайлик… Баёнотда қуйидагилар келган: «… Кўрфаз Ҳамкорлик кенгаши давлатлари ва АҚШ бошлиқлари кеча Риёзда ўз саммитларини ўтказишди. Унда икки томон ўртасидаги стратегик шерикликнинг аҳамияти яна бир бор таъкидланди. Бу шерикликдан мақсад минтақада барқарорликка, тинчлик ва гуллаб-яшнашга эришишдир. Саммитда лидерлар 2015 йил май ойида Кэмп-Дэвидда ўтказилган биринчи саммитдан бери эришилган сезиларли олдинга силжишни кўриб чиқишди…». Баёнотда қуйидагилар қўшимча қилинган: «Ҳамкорлик кенгаши давлатлари Қўшма Штатларнинг денгиздаги хавфсизлик бўйича ҳамкорлик қилишга оид таклифларини ҳамда баллистик ракеталарга қарши олдиндан огоҳлантирувчи такомиллашган мудофаа системасини ишга тушириш учун зарур бўлган қадамлар борасида тезроқ бир келишувга эришишга оид таклифларини чуқур ўрганиб чиқиш тўғрисида ҳам ваъда беришди…». Америка бу минтақада ракета қалқонини ўрнатиш учун бундан бир баҳона сифатида фойдаланаётгани кўриниб турибди. Бу мудофаа системаси Кўрфаз пуллари билан таъминланади. Америка шу орқали ўзининг минтақадаги ҳукмронлигини мустаҳкамламоқчи ва ўз чангалидан бу минтақанинг озод бўлишига тўсиқ қўймоқчи… Баёнотда қуйидагилар ҳам айтилган: «Қўшма Штатлар сиёсати ўзининг Кўрфаз минтақасидаги муҳим манфаатларини таъминлаш учун ва ўзининг иттифоқчилари ва шерикларига ташқаридан бўладиган ҳар қандай хорижий агрессияга қарши туриб, уни тийиб қўйиш учун барча кучни ишга солишдан иборатдир. Масалан Қўшма Штатлар Кўрфаз урушида худди шундай иш тутди. Бу ҳеч шак-шубҳа бўлмаган ишдир». Бу Кўрфаз давлатларининг Америкага хорларча бўйин эгишидир. Чунки бу давлатлар баёнот матни бўйича Америкага ўз манфаатларини таъминлаши ва ўз нуфузини ёйиши учун кучни ишга солишига ижозат бермоқда. Ваҳоланки бунда шу давлатларнинг ўзига ҳам – агар улар Америкага итоат қилмай қўйса – таҳдид бор. Баёнотда бунга мисол қилиб Кўрфаз урушини, яъни Ироқнинг босиб олиниши келтирилган! Баёнотда қуйидагилар ҳам айтилган: «Ўз навбатида Ҳамкорлик кенгаши давлатлари бошлиқлари Қўшма Штатларнинг ҳарбий ҳамкорлик ва кучларни машғулотдан ўтказиш бўйича таклифларини мукаммал ўрганиб чиқиш мажбуриятини олишларини ҳам билдиришади, бу ҳамкорликдан мақсад Кўрфаз давлатларининг регионал хавфларга қарши курашишда каттароқ рол ўйнаш қудратини мустаҳкамлашдир». Яъни Кўрфаз давлатлари Америка талабларига ҳеч эътирозсиз бўйсунади. Буни баёнотда бундай деб таъкидланган: «Давлатлар бошлиқлари кенгаш давлатлари ва Қўшма Штатлар мудофаа вазирларининг қўшма йиғини ҳақидаги ҳисоботни тинглашди. Унда ҳамкорлик кенгаши билан Қўшма Штатлар ўртасидаги ҳарбий машқларнинг аҳамияти таъкидланган. Давлатлар бошлиқлари кенгаш давлатларининг ва Қўшма Штатларнинг 2017 йил мартда биргаликда ҳарбий машқларни ўтказишни режалаштиришни дарҳол бошлашини эълон қилишди. Бу машқларда икки томоннинг биргаликдаги ҳарбий қудрати намойиш этилади… Кенгаш давлатлари электрон фазо хавфсизлиги соҳасида ва Саудия Арабистони, Қўшма Штатлар ва йигирмалик гуруҳи давлатлари ишлаб чиққан электрон назорат стандартларини қабул қилиш бўйича Қўшма Штатлар билан ҳамкорлик қилиш доирасини кенгайтириш ғоясини ҳам қўллаб-қувватлади… Давлатлар бошлиқлари барча муштарак ишчи гуруҳларнинг йилда энг камида икки марта учрашиши зарурлигига ҳам чақиришди. Бундан мақсад терроризмга қарши кураш бўйича шерикликни жадаллаштириш, муҳим мудофаа қудратларини етказиб беришни осонлаштириш, баллистик ракеталарга қарши мудофаа, ҳарбий тайёргарлик ва электрон хавфсизликдир». Буларнинг барчасидан бу баёнот Американинг Кўрфаздаги ҳукмронлигини қанчалик таъминлагани аниқ кўриниб турибди. Баёнотда шу билангина кифояланилмай балки уни амалга оширишни кафолатлашга чақириш билан якунланган! «Ана шу ишларни давом эттиришни, 2015 йил 14 майдаги Кэмп-Дэвид қўшма баёнотидан, унинг иловасидан ва мана бу баёнотдан ўрин олган қарорларни тез бажаришни кафолатлаш учун иккала томондаги тегишли идоралар бошлиқлари икки томон ўртасидаги шериклик доирасини, жумладан Кўрфаз-Америка стратегик ҳамкорлик клубини мустаҳкамлашга чақиришди. (Риёз 2016 йил 22 апрел)». Шунинг учун Обама саммитдан кейин ўтказган матбуот конференциясида ўзининг ғалабасини эълон қилиб қуйидагиларни айтди: «Бу саммит Қўшма Штатлар сиёсатини маъқуллашини яна бир бор таъкидлади, бу сиёсат Кўрфаз минтақасидаги асосий манфаатларимизни таъминлаш учун, иттифоқчиларимиз ва шерикларимизга бўладиган ҳар қандай ташқи агрессияга қарши туриб уни тийиб қўйиш учун кучларимизни ишга солишни тақозо қилади». (Рейтер 2016 йил 21 апрел).
- Саудия ролини Эрон роли билан мувозанатга солиш. Шу мақсадда Эрон Кўрфаз шарқида бўлса, Саудия унинг ғарбида бўлади. Шундан кейин иккаласи минтақанинг бошқа давлатлари бўйича ролларни ўзаро тақсимлаб олади. Буни бир спорт мусобақасига ўхшатиш мумкин. Бунда Британиянинг Кўрфаздаги анъанавий нуфузига ёки унинг малайларига эътибор қилинмайди. Балки бу Саудия подшоҳи Салмонга Кўрфаздаги инглиз малайларининг, айниқса Қатарнинг Америка режаларига қарши қўядиган тўсиқларини бартараф қилиш вазифасини топшириш ва бу ишда Салмонга алоҳида аҳамият бериш билан ҳал қилинади… Бу Обама Салмон билан саммитдан олдин учрашган пайтда аниқ бўлган эди. Бу эса Америка билан Салмон Саудияси ўртасида ўзига хос алоҳида алоқа борлигини ва Салмоннинг Америка режаларида алоҳида роли борлигини кўрсатиб турибди. Акс ҳолда Америка президенти саммитдан олдин алоҳида учрашув ўтказиб ўтирмасдан бошқаларга ўхшаб саммитда тўғридан-тўғри иштирок этган бўларди. Шунинг учун ҳам Оқ уй вакили Бен Родс қуйидагиларни билдирди: «Подшоҳ Салмон билан 2016 йил 21 апрел чоршанба куни икки соат давом этган учрашув икки раҳбар ўртасидаги энг узун учрашув бўлди…». (Рейтер 2016 йил 21 апрел). Бу алоҳида ролга подшоҳ Салмоннинг Обамани шахсан ўзи кутиб олмаганлиги таъсир қилмайди. Чунки бу конгрессга, хусусан республикачиларга йўлланган бир нотадир. Чунки республикачилар сайловолди мақсадларида ал-Қоида сабабли ҳалок бўлган америкаликлардан Саудия жавобгар деган масалани қўзғашган эди. Улар ал-Қоида саудиялик фуқаролар пуллари билан пайдо бўлган, деб айтишмоқда ва конпенсациялар тўланишини талаб қилишмоқда. Шу мақсадда республикачилар конгрессга бир қарор лойиҳасини таклиф қилишди. Бу сайловолди «аукциони»да уларга баъзи демократ намояндалар ҳам шерик бўлишди… Америка идораси бу лойиҳани ўтказмаслик учун босим ўтказди. Лекин конгресснинг, айниқса республикачиларнинг уринишларини барбод қилиш учун Саудиянинг «ғазабланиши» ҳам зарур бўлди. Республикачилар бу иш орқали ўзларини ҳалок бўлганларнинг оилалари ҳақида қайғураётган қилиб кўрсатиб, сайловчиларни ўзлари томонга оғдирмоқчи бўлишган эди. Шунинг учун Саудия бундан ғазабланганини кўрсатиш учун ҳаракатга келди. Бу конгрессга жавобгар қилиш ва компенсациялар лойиҳасидан тийилиш тўғрисида йўлланган бир нота сифатида бўлди. Саудлар бу билангина кифояланишмади, балки Америка банкларидан миллиардлаб Саудия пулларини олиб чиқиб кетиш билан ҳам таҳдид қилишди. Чунки миллиардлаб пулларни олиб чиқиб кетиш капиталистларга кучли таъсир қилади… Хаффингтон Пост арабий сайти қуйидагини тарқатди: «Президент ҳузуридаги масъулларга ва конгрессдаги иккала партиядан сайланган ёрдамчиларга кўра Обама идораси бу қонун лойиҳасининг ўтишига йўл қўймаслик учун конгрессга босим ўтказди. «Нью-Йорк Таймс» нашр қилган бир ҳисоботга кўра бу масъуллар сенат аъзоларини бу қонун тасдиқланадиган бўлса унинг дипломатик ва иқтисодий оқибатларидан огоҳлантиришган. Саудия ташқи ишлар вазири Одил Жубайр ўтган ойда Вашингтонга қилган сафари чоғида баъзи намояндаларга Саудия Америка хазинасидаги Саудия эга бўлган қимматбаҳо қоғозлардан 750 миллиард доллар қийматидаги қоғозларни ва Қўшма Штатлардаги бошқа активларни сотишга мажбур бўлиши мумкинлигини айтган эди…». (Хаффингтон Пост арабий 2016 йил 18 апрел).
Шунинг учун демак Саудиянинг юзаки ғазаби ва миллиардлаб маблағларни олиб чиқиб кетиш тўғрисидаги таҳдид Обамага эмас, конгрессга йўлланган нотадир. Бу юзаки ғазабланишни подшоҳнинг Обамани шахсан кутиб олмаганлигида кўрсатиш ҳамда Жубайрнинг миллиардлаб маблағларни олиб чиқиб кетиш ҳақида айтган гаплари республикачилар мақсадини барбод қилиш учун Обама билан қайсидир даражада келишиб олинган бўлиши ҳам эҳтимолдан узоқ эмас. Чунки миллиардлаб маблағларни олиб чиқиб кетиш ҳақидаги таҳдид бир кучли омил бўлиб, у республикачиларнинг ўз лойиҳалари бўйича елиб-югуришларини сусайтиради. Агар бу ғазаб ҳақиқий бўлганида эди Обама саммитдан олдин подшоҳ билан алоҳида учрашиб ўтирмаган бўларди, балки бошқалар каби саммитга ҳозир бўлган бўларди. Қолаверса Америка қучоғида ўсиб-улғайган Жубайр қандай қилиб Америка хазинасидан миллиардлаб маблағларни олиб чиқиб кетиш тўғрисида таҳдид қилиши мумкин?! Обама идораси шубҳасиз буни яхши тушуниб турибди. Шунинг учун Си-Эн-Эн Арабий 2016 йил 20 апрелда қуйидаги хабарни тарқатди: «Айни вақтда бир америкалик масъул «подшоҳ Салмоннинг президент етиб келиши билан кутиб олмаганлигига бир ҳурматсизлик сифатида қаралмади» деб билдирди». Си-Эн-Эн Арабий Америка президенти чет давлатлар бошлиқларини – улар Қўшма Штатларга етиб келишлари билан – аэропортда камдан-кам кутиб олганини кўрсатиб ўтди. Ўз навбатида Брукингс тадқиқотлар институти эксперти ва Америка марказий разведка агентлиги собиқ масъули Брюс Ридель «барча келишмовчиликларга қарамай Саудия ва Америка бир-биридан ажралмайди…» деди. Шунинг учун демак Америка билан подшоҳ Салмон ўртасидаги алоқа кучлидир…
Энди Саудия билан Эрон ўртасидаги алоқага тўхталадиган бўлсак, Америка бу ишкалликни ҳал қилишни ва икки тараф ўртасидаги алоқани тиклашни истайди. Чунки Америка Эроннинг Америка манфаатига хизмат қиладиган ролини минтақага қабул қилдиришни жуда истайди. Обама олдинроқ Американинг Атлантик журнали билан 2016 йил 10 мартда бўлган мулоқотида Саудия ва Эронга минтақада ўзаро тинч-тотув яшашни тавсия қилган эди: «Америка президенти Барак Обама «Саудия ва Эрон ўзаро тинч-тотув яшаш принципини ўрганиши ва қайсидир даражада тинчликка эришиш йўлини топиши лозим…» деди». Обама ўша журнал билан бўлган мулоқотда бундай деб қўшимча қилди: «Саудияликлар билан эронликлар ўртасидаги мандатли урушларнинг, Сурия, Ироқ, Ямандаги тартибсизликнинг авж олишига ёрдам берган ўзаро рақобат биздан саудиялик дўстларимизга ҳам, эронликларга ҳам улар ўзаро тинч-тотув яшашнинг бир таъсирли йўлига эришишлари кераклигини айтишимизни талаб қилмоқда». (Олинган манба: Би-Би-Си, Рейтер 2016 йил 10 март). Гўё Обама бу икки мамлакатдан масъулдек бу иккисининг ишларини тартибга соляпти ва иккаласига минтақада қандай иш тутишларини маслаҳат беряпти! Обаманинг бу буйруғи бажарилганлиги кўриниб турибди. Чунки саммитнинг якуний баёнотида қуйидагилар келди: «Қўшма Штатлар ва Ҳамкорлик кенгаши давлатлари Эрон билан ўзаро ҳамкорликка оид кенг қамровли режани қўллаб-қувватлашларини таъкидлашди, улар бу режани ҳозиргача бажариб келинганлиги Эроннинг ядровий қуролга эга бўлишга интилишига тўсиқ бўлганини кўрсатиб ўтишди. Бу эса минтақада тинчлик ва барқарорликни мустаҳкамлайди… Ҳамкорлик кенгаши давлатлари Эрон билан ўзаро ишончни тиклашга ва узоқ вақтдан бери давом этиб келаётган келишмовчиликларни ҳал қилишга ўзларининг тайёр эканликларини таъкидлашди, фақат бунинг учун Эроннинг халқаро қонунга мувофиқ яхши қўшничилик, ички ишларга аралашмаслик ва ерлар яхлитлигини ҳурмат қилиш принципларига қаттиқ амал қилиши шартлигини кўрсатиб ўтишди…». (Риёз 2016 йил 22 апрел).
Сўзимиз якунида шуни айтамизки, Американинг қуруқлигимизга, денгизимизга, куч-қувват манбаларимизга, бойликларимизга ҳукмрон бўлиш учун океан ортидан чанг солаётгани ҳақиқатда жуда аламлидир. Лекин Америка ўзининг олдида фақат ўз тожу тахтларини, бойликларини сақлаб қолиш учун, оилаларининг ҳукмронлиги давом этавериши учун елиб-югураётган рувайбизаларнигина кўряпти. Бу рувайбизалар Америкага хорларча бўйин эгиб, унинг талабларини лаббай деб бажаришмоқда. Чунки улар Аллоҳдан эмас, Америкадан қўрқишади. Шу сабабли Америка ўзининг мусулмонлар юртларидаги мақсадларини шу югурдаклар орқали ўтказиш имконини топмоқда! Лекин бу аҳвол Аллоҳ изни билан асло давом этавермайди. Чунки Азиз, Ҳаким Аллоҳ бизга рошид Халифаликнинг қайтишини ваъда қилди ва бу ҳақда бизга Росулуллоҳ A башорат бердилар. Ўшанда Ислом ва мусулмонлар азиз, мустамлакачи кофирлар эса хор бўлади.
«Золим кимсалар эса яқинида қандай оқибатга қараб кетаётганларини билиб қолурлар» [Шуаро 227]
20 ражаб 1437ҳ
27 апрел 2016м
