Призидент Алмаз Атамбаевнинг хавфсизлик масаласи бўйича маслахатчиси Бусурманкул Табалдиев, Қирғиз бош қонунида мамлакат хавфсизлигига хавф туғдираётган бўлимлар борлигини маълум қилди. У ўзининг расмий баёнотида, “конституциядаги бу бўлимларга ўзгартириш киритилиши керак”, деди.Табалдиевнинг бу баёноти БМТнинг Азимжон Аскаровни қамоқ жазосидан озод қилиниши ва унга нисбатан олий суд томонидан чиқарилган хукмни бекор қилиш хақидаги қароридан кейин билдирилди.
Охирги вақтда, АҚШ давлати ўзининг қўл остидаги барча нодавлат деб билинган ташкилотлари билан Қирғизистонга бостириб кириб кела бошлади. Қирғиз хокимияти уларга кенг дарвоза очиб бериб, улар ичимиздаги мухолиф мусулмонларга қарши курашишаяпти деб бехавотир ўтиришган эдилар. АҚШ эса, вазиятдан фойдаланиб Қирғизистонда ўзининг сақофий нуфузини ўрнатиб бораяпти. У, шу вақт мобайнида, диний терроризм ва экстремизм муаммоларини бахона қилиб, ўзининг Ғарб дунёқарашига моил ёшларимизни ва сиёсий элитани ўзига яраша қувватга эга қила олди. АҚШ ўзи учун Бишкекда улкан элчихона қуриб, уни энг янги замонавий разветка мосламалари билан жихозлаб олди. Ёнига улкан бир Университет очиб, Қирғизнинг энг иқтидорли ёшларини тўплаб ўқита бошлади. Қирғиз элитаси эса, у биздаги мусулмонларни бир ёқли қилиб бериш учун шунча харакат қилаяпти, деб яна тек ўтираверишди.
Энди навбат ўзларига келди. Яъни АҚШ 2010 йилда бўлиб ўтган воқеъа ходисаларни ковлаб юбориш арафасида турипти. Биламиз ўша вақтда бўлиб ўтган барча ифлос ходисалар, Тоболдиев сингари бузуқ куч ва хавфсизлик органлари томонидан, Россиянинг қўллови ва иштироки билан амалга оширилган эди. АҚШ хам бу ишларнинг ипидан игнасигача яхши билади. Аскаровнинг ишида қирғиз элитаси вазиятни бой берса, қолган барча ишлари очилиб кетиши мумкин.
Ўш воқеасининг Каримов амалга оширган Андижон воқеъаси билан деярли асоси бир хил. Фарқ шундаки, Каримов ўзининг авторитар режими билан мамлакатини махкам ўраб, Ғарбнинг матбуот хужумига қарши жон-жахди билан тура олди. Қирғиз элитаси ва хокимияти эса, аксинча Ғарбга моил ташкилотлар, матбуотлар ва компаниялари учун кенг имкониятлар яратиб берди. Улар шу хуш муомилалари билан, Ғарбни рози қилмоқчи бўлишди. Лекин шу кунга келиб ўз хатоларини англаб етишгани билан, вазият қўлдан бой берилган бўлиши мумкин.
АҚШнинг Қирғизистонга қилаётган муомиласини кўриб турган Каримов Марказий Осиё давлатларида мувозанат тарозисининг мавжуд бўлиб туриши нақадар ахамиятли эканини англаб етиб, Россияга йўл олди. У Путинни Ўрта Осиёдаги вазиятларга таъсир ўтказиш учун яна иштирок этишга даъват қилаяпти. Чунки АҚШ якка хоким бўлиб қолиши билан, бу мамлакат етакчиларига ёмон муомила қилиб, уларга беъмалол босим бера бошлади. Бу Каримовга хам тегишли бўлиб, у навбатда Андижон воқеъаларининг тафтиши турганидан хавотирлана бошлаяпти. Унинг Россияга боришининг асосий мақсади халқининг мева ва сабзавотлари учун бозор бўлган Россиядаги имкониятларни кенгайтираётгандай кўрсатилди. Лекин шу популистик харакатлари билан, Каримовнинг ўз халқидан қўрқа бошлагани ва уларни бир оз бўлса хам хотиржам ва рози қилиш сари харакатлана бошлагани кўриниб турипти.
Қирғизистондаги вазият, Украина сингари харакатлар бошланиб кетиш сари бораяпти. Каримов Путинни бундан огохлантиради. Лекин бу вазият Россиядан кўра Каримовнинг ўзи учун анча мухим ва хавфлироқ хисобланади. Каримов АҚШнинг Ғарбча дунёқарашидан шунчалик хавотирдаки, ўзи у ерга юбориб, олийгохларда таълим олдирган бир неча мутахасис бўлиб келган талабаларни қамаб юбораяпти. У Ғарб кўзқарашига моил бўлган харқанақанги омилга қарши курашади. Қирғизистоннинг шу кундаги холати, Каримовни янада огох бўлишида мустахкам қилиб бораверади.
Қирғиз хукуматининг юқоридаги харакатлари, яъни авторитар режим сари харакатланиши, бутун хукумат аппаратларини бир томондаги сиёсатчилар билан алмаштириб олганларидан кейин амалга оширирлиши кутиляпти. Худди Россиядаги “единий Россия” фракцияси сингари, булар хам парламентни “СДПК” таъсири остидаги партиялар билан кўпчилик ўринни эгаллаб олишди. Энди авторитар режим бўлмаса, буларнинг иш фаолияти манфаат бермайди. Чунки Қирғизистонда энди сиёсий харакатлар бир томонлама юргизилади. Ички сиёсий доирада деярли тўсиқ қолмаяпти. Лекин АҚШнинг халқаро сиёсатдан келиб чиқиб олиб бораётган босимлари, яқин келажакда янги сиёсий доира пайдо қилади. Бу эса, Қирғизистонда фуқаролар тўқнашувига сабаб бўлиши мумкин.
Лекин, Табалдиевларнинг харакатлари хам ўта қалтис вазиятларга сабаб бўлиши мумкин. Яъни АҚШнинг иш фаолитини кучайтириб, вазиятларни ўзгартириш жароёнини тезлатиб юбориши мумкин. Курашнинг натижалари, АҚШнинг Қирғизистонда таъсир даражасининг қанчалик ўрнашиб олишга улгурганига боғлиқ.
Абдураззоқ: