Муртад ва Такфир сўзи нимани англатади?
Ассалому алайкум Туркистон тахририяти.
Шукунларда уммат Ичида Муртад, Такфир, каби луғатлар кўп ишлайдиган бўлиб колди. Сизлар Муртад ким, Такфир нима ўзи. Шу икки сўзни тиниқ ва батафсил ёритиб берсангизлар. Аввалдан рахмат.
Ва алайкум ассалому ва раҳматуллоҳи ва барокатуҳ.
“Муртад” – “Исломдан куфрга қайтган (инсон)” деган маънода ишлайди. “Такфир” эса, “кофирга чиқариш” дегани. Муртад деб ҳукм бериш қозини иши бўлиб, ундан бошқасининг гапини эътибори йўқ. Мусулмонлар бир бирларини кофирга чиқариб, уларга тажовуз қилишлари таҳқирлаш бўлиб, жуда катта гуноҳ ва оғир жиноятдир. “Такфир”га чиқариш ортидан яна кўп ҳаром ишлар келиб чиқади. Масалан: пайғамбаримиз(с.а.в) шундай деганлар:
« بِحَسْبِ امْرِئٍ مِنَ الشَّرِّ أَنْ يَحْقِرَ أَخَاهُ الْمُسْلِمَ كُلُّ الْمُسْلِمِ عَلَى الْمُسْلِمِ حَرَامٌ دَمُهُ وَمَالُهُ وَعِرْضُهُ ».المسلم
“инсоннинг ёмонлигига мусулмон ўз биродарини таҳқирлашлиги кифоя қилади. Ҳар бир мусулмон мусулмонга: қони, моли ва обрўси ҳаромдир”. (Имом Муслим ривояти).
Бир мусулмонни қони ҳалол бўлиши учун қози шаръий ҳукмдан келиб чиқиб, ҳукм қилиши керак. масалан; бировни қасдан ўлдирган инсонни ҳам қозини ҳукмидан кейингина ўлдирилади ёки мусулмонни арзимас молини ҳам ноҳақ олиш мумкин эмас. Чунки Аллоҳ таоло айтади:
وَلَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ
Мол-дунёларингизни ораларингизда ноҳақ — ҳаром йўллар билан емангиз! (Яъни, бир-бирингизнинг ҳаққингизни еманг!) [2:188]
يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ إِلَّا أَنْ تَكُونَ تِجَارَةً عَنْ تَرَاضٍ مِنْكُمْ وَلَا تَقْتُلُوا أَنفُسَكُمْ إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِكُمْ رَحِيمًا
Эй мўминлар, молларингизни ўрталарингизда ноҳақ (яъни ўғрилик, қароқчилик, судхўрлик, порахўрлик, қимор каби) йўллар билан емангиз! Балки ўзаро ризолик билан бўлган савдо-сотиқ орқали мол-дунё касб қилингиз. Ҳамда бир-бирларингизни ўлдирмангиз! Албатта Аллоҳ сизларга меҳрибон бўлган зотдир. [4:29]
Бировни бойлигини қўрқитиш, қароқчилик қилиш, фирибгарлик ёки ўғирлик каби ношаръий йўллар билан олиш мумкин эмас, муҳтожларга сарифлаш учун ҳам ҳатто Аллоҳни калимасини олий қилишда ҳам тарғиб қилинади ҳалос. Бу ҳақида жуда кўп оятлар нозил бўлган(масалан: [34:39] [2:272] [2:273][57:7] [13:22], [3:92], [2:261], [2:265], [2:274] [3:134]), мен баъзи ҳадисларни келтираман:
Ибн Масъуд(р.а) Пайғамбар(с.а.в)дан ривоят қилади: «Фақат икки кишига ҳасад қилиш мумкин. Биринчиси, Аллоҳ унга мол берган ва у молини ҳақ йўлида сарф этган киши. Иккинчиси, Аллоҳ унга ҳикмат берган ва у ҳикматнинг ҳаққини адо қилиб, бошқаларга ўргатган киши» (муттафақун алайҳ).
Ибн Масъуд(р.а) ривоят қилади: Пайғамбаримиз(с.а.в): «қайси биринглар учун меросхўрининг моли ўзининг молидан кўра суюмлироқдир?», деб сўрадилар. Саҳобалар, эй Расулуллоҳ, бизда ундай одам йўқ, ҳаммамиз учун ҳам молимиз суюмлироқ», дейишди. Шунда у киши: «Охират учун сарфланган мол кишининг ўз молидир, дунё учун сарфланган мол меросхўрининг молидир», дедилар». Бухорий ривояти.
Адий ибн Ҳотим ривоят қилган ҳадисда Пайғамбар(с.а.в): «Яримта хурмо билан бўлса ҳам дўзахдан сақланинглар», деганлар (муттафақун алайҳ).
Абу Ҳурайра(р.а) ривоят қилган ҳадисда Пайғамбар(с.а.в) шундай деганлар: «Бандалар тонг оттирадиган ҳар бир кунда икки фаришта тушиб, улардан бири: «Эй Аллоҳим, сахийга сарфлаганининг ўрнига бошқасини бер» деб, иккинчиси эса: «Эй Аллоҳим, бахилга талофат бер», деб дуо қиладилар» (муттафақун алайҳ).
Абу Ҳурайра(р.а) ривоят қилган ҳадисда Пайғамбар(с.а.в) шундай деганлар: «Аллоҳ Таоло айтади: «Эй Одам боласи, эҳсон қил, Мен ҳам сенга эҳсон қиламан» (муттафақун алайҳ).
Абдуллоҳ ибн Амр(р.а) ривоят қилган ҳадисда Пайғамбаримиз(с.а.в) шундай деганлар: «қирқ хислат борки, уларнинг энг юқориси ҳадялар беришдир. Қайси бир амал қиламан деган одам улардан бирига савоб умидида, ваъда қилинган нарсага ишониб туриб амал қилса, Аллоҳ Таоло уни жаннатга албатта киритади». Бухорий ривояти.
Абу Бакр Сиддиқ(р.а)нинг қизи Асмо ривоят қилади: Менга Пайғамбар(с.а.в): «Мешинг оғзини бўғиб қўймагин, сенга ҳам мешларининг оғзини бўғиб қўядилар», дедилар (муттафақун алайҳ).
Абу Ҳурайра(р.а) ривоят қилган ҳадисда Пайғамбаримиз(с.а.в) шундай деганлар: «Кимки ҳалол касбидан бир хурмочалик нарсани садақа қилса, (Аллоҳ фақат ҳалолни қабул қилади, холос), Аллоҳ уни ўнг қўли билан қабул қилиб олиб, бировингиз тойчоғини катта қилгани каби тоғдек бўлгунига қадар катта қилиб беради» (муттафақун алайҳ).
Бир биродарини кофирга ёки муртадга чиқариш ҳазил гап эмас, буни жавобгарлиги жуда оғир. Аллоҳ Таоло айтади:
إِذْ تَلَقَّوْنَهُ بِأَلْسِنَتِكُمْ وَتَقُولُونَ بِأَفْوَاهِكُمْ مَا لَيْسَ لَكُمْ بِهِ عِلْمٌ وَتَحْسَبُونَهُ هَيِّنًا وَهُوَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِيمٌ
“Ўшанда сизлар уни тилдан тилга олиб, оғизларингиз билан ўзларингиз аниқ билмаган нарсани сўйлар ва буни енгил иш деб уйлар эдингизлар. Ҳолбуки у Аллоҳ наздида улуғ (гуноҳдир)”. [24:15]
Бу мавзуъга оддий мусулмонни киришишга ҳаққи йўқ. Куфрлиги аниқ бўлмаган бирор ишда мужтаҳиддан бошқаси бу баҳсга киришлиги ўша мавзуъда билмасдан ҳар ҳил ҳатоларга, ҳаромларга тушиб қолиши мумкин. Чунки бу мавзуда баҳслашиш учун араб тили ва иштиҳодда керак бўладиган баъзи илмлар шарт ва сайтимизда етарли маълумотлар бор. Бошқаларнинг ақидалари борасида ҳукм чиқаришда хеч қандай гумон аралашмаган нарсалар асосида ҳукм чиқариш керак ва бу борада “Аҳлусунна”нинг- бировлар устидан “кофир” деб ҳукм чиқариш(такфир)га муносабати тўғрисидаги раъйларини келтирамиз:
Салаф солиҳ «аҳлусунна вал-жамоа» таъвил қилгани ёки мажбурлангани учун (лекин, қалби иймон билан хотиржам ҳолда) куфр ишни қилган кишини, кофир эканлигига ҳужжатни барпо қилишдан аввал Ислом миллатидан чиқармайдилар. “Аҳлусунна вал-жамоа” ҳеч бир мусулмонни қилган гуноҳи сабабли, гарчи у катта гуноҳлар бўлса-да, агар у ҳеч қандай мажбурловсиз ширкка ёки очиқ куфрга етмаган бўлса, кофир ҳисобламаганлар. Бу гуноҳларни қилган кишига кофир деб ҳукм қилмаганлар. Балки, динда ҳаром эканлиги маълум бўлган ишларни ҳалол санамаган ёки уни тубдан инкор қилмаган бўлса, унга фосиқ ва иймони камайган деб ҳукм қиладилар. Чунки аслида куфр қасддан ёлғонга чиқариш, кўнгилнинг бунга қувониши, қалбнинг бу билан ором олиши ва дилнинг унга майл-иштиёқидир. Бехосдан, беқасддан кириб қолган ширк ақидаларини такфир бобида эътиборга олинмайди, айниқса, билмасдан содир бўлган бўлса, яъни Исломни ҳали тушунмаган бўлса, Аллоҳ Таоло деди: “Бироқ, кимнинг кўнгли кофир бўлиш билан ёзилса…” (Нахл: 106). Умар ибн Хаттоб(р.а)нинг олдига Абу Мусо Ал-ашарий(р.а) томонидан бир киши келганда, Умар(р.а) одамлар тўғрисида сўради, унга бор гапни айтиб бўлгандан кейин, ундан Умар(р.а) сизларда ғойри оддий ҳодиса рўй бердими? Ҳа, деб жавоб берди, бас айтди: бир киши исломидан кейин кофир бўлди. Унга нима қилдинглар? деб сўради. Унга яқин бориб, бўйнига урдик(яъни ўлдирдик) деди. Шунда Умар(р.а): уч кун қамаб, ҳар куни биттадан нон бериб, тавба қилишини талаб қилмабсизларда, шоят тавба қилиб, Аллоҳнинг амрига қайтиб қолса, деди. Сўнг , Аллоҳим, албатта мен (бу ҳодисада) хозир эмас эдим, мен буюрмадим ва агар менга етганда рози бўлмас эдим деди.
“Аҳлусунна вал-жамоа” Қуръон ва суннатдан кофир эканига далил бўлмаган кишини кофир ҳисобламайдилар. Агар у шу ҳолда вафот этса, унинг иши Аллоҳга ҳаволадир: хоҳласа жазолайди, хоҳласа кечиради, — деб эътиқод қиладилар. Пайғамбаримиз Муҳаммад(с.а.в) бундан огоҳлантириб дедилар: “Ким ўз биродарига: “Эй кофир!” деса у иккисининг бири кофир бўлади. Агар у (биринчиси)нинг айтгани тўғри бўлса (иккинчиси кофир бўлади). Бўлмаса айтилган сўз (кофир деган кишининг) ўзига қайтади” (Имом Бухорий ривояти).
“Бир киши (бошқа) бир кишини “кофир” деб чақирса ёки “Аллоҳнинг душмани” деб айтса ва у ундай бўлмаса айтган сўзлари ўзига қайтади” (Имом Муслим ривояти).
“Бир киши бошқа бировни фосиқлик ва куфр билан айбласа. Агар у кофир ёки фосиқ бўлмаса айтган сўзи ўзига қайтади” (Имом Бухорий ривояти).
“Мўъминни кофирлик билан айблаган киши(нинг гуноҳи) уни ўлдириш кабидир” (Имом Бухорий ривояти).
“Киши ўз биродарига: “Эй кофир!”— деса, улардан бири кофир бўлади” (Имом Бухорий ривояти).
“Аҳлусунна вал-жамоа” бидъатчилар устидан гуноҳкорлик ёки кофирлик билан мутлақ ҳукм қилиш билан, Исломни қабул қилгани аниқ бўлган, бироқ, бирон бир фарз-вожибни тарк қилган ёки Исломдан бўлмаган ишни қилган муайян киши устидан осий-фосиқ ёки кофир деб ҳукм чиқариш ўртасини ажратадилар. Улар бу одамга ҳақиқатни баён ва хужжатни барпо килиб, шубҳаларни йўқотмагунларича бирон бир ҳукм чиқармаганлар. Улар муайян шахсга қачонки унда шартлар тўла ҳосил бўлса ва монеъликлар йўқ бўлсагина ва ҳукм чиқаришга ҳуқуқи бор бўлган қози ёки волий томонидан аниқлангандан кейин уч кун тавба қилиши учун муҳлат бериб, шунда ҳам қайтмаса, шундан кейин муртад деб ҳукм чиқарилади ва унга жазо қўлланади, дейишган.
– “Мусулмонни шубҳалар билан Исломдан чиқарилмайди”. Бу салафларнинг қоидаси бўлиб, салаф солиҳ бу қоидага риоя қилган. Улар одамларни кофирга чиқаришдан жуда ҳам узоқ бўлганлар. Шунинг учун ҳам, Алий ибн Аби Толиб(р.а)дан Наҳравон аҳолиси ҳақида: “улар кофирми”— деб сўралганида: “Йўқ, улар куфрдан қочдилар”— деб жавоб бергани, “улар мунофиқми”— деб сўралганида: “Мунофиқлар Аллоҳни оз зикр қиладилар. Улар эса Аллоҳни эртаю кеч зикр қиладилар. Улар бизнинг биродарларимиз фақат, улар бизга босқинчилик қилдилар”— деб жавоб берганлиги ривоят қилинган (Байхакий: “ас-Сунанул-Кубро”: 8/173).
Куфр иймоннинг зидди бўлсада, шариат тилида икки маънода келади. Баъзида оят-ҳадисларда келган “куфр” сўзидан Ислом миллатидан чиқарадиган, баъзида эса Ислом миллатидан чиқармайдиган маънолар назарда тутилади. Чунки иймон каби куфрнинг ҳам тармоқлари (шохлари) кўпдир. Зеро, куфр кўплаб асослар ва тармоқларга эга бўлиб, уларнинг баъзилари (ҳақиқий) куфрга диндан чиқишга сабаб бўлса, баъзилари кофирлар ҳислатларидандир, яъни у ишлар кофирларни иши бўлиб, мусулмонлар учун улар ҳаром дегани. Шундан ақида борасида гумон асосида ёндошиш мумкин эмас. Имомларнинг қуёши – “شمس الأئمة” – деб танилган Сарахсий -раҳимаҳуллоҳ- умуман шундай мавзуъларда ҳатто мужтаҳидларга ҳам эслатма бериб шундай деган:
قال شمس الأئمة السرخسي رحمه الله: “ففي هذين النوعين من الانتقاد للحديث علم كثير، وصيانة للدين بليغة؛ فإن أصل البدع والأهواء إنما ظهر من قِبَلِ ترك عرض أخبار الآحاد على الكتاب والسنة المشهورة، فإن قوماً جعلوها أصلاً مع الشبهة في اتصالها برسول الله عليه السلام ومع أنها لا توجب علم اليقين، ثم تأوّلوا عليها الكتاب والسنة المشهورة فجعلوا التبع متبوعاً، وجعلوا الأساس ما هو غير متيقّن به فوقعوا في الأهواء والبدع. من هنا فإن الصواب أن تعرض أخبار الآحاد الواردة في القبر على الكتاب والسنة القطعية، فتفهم على ضوئها، وحين فعلنا ذلك وجدنا حاجة لتأول الفهم، ولإيجاد مخارج للتعارض، مما جعلنا نهبط بما في هذه الأخبار عن درجة التواتر المعنوي إلى درجة التصديق غير الجازم.”
«албитта, бидъатларнинг асли оҳод ҳабарларни Китоб ва машҳур суннат асосида текширишликни тарк қилишликдан зоҳир бўлади. Албатта, баъзи одамлар у(оҳод ҳабар)ларни шубҳали(яъни ҳеч қандай гумонсиз даражага кўтарилмаган) бўлса ҳам уларни асос қилиб олишади-да, кейин уни асосида Китобни ва машҳур суннатларни таъвил қилишади, буларни унга тобеъ қилишиб қўйишади ва (юзда-юз) аниқ бўлмаган нарсани асос қилишиб олиб, бидъатларни келтириб чиқаришади. Шундан маълумки, тўғриси “қабр” тўғрисидаги оҳод ҳадисларни Китоб ва қатъий суннат асосида текшириб чиқишимиз керак. Шундай қарайдиган бўлсак, тушунчаларни қарши томондаги тушунчаларга мослаштириш учун ва қабул бўлиши учун таъвил қилишга тўғри келади, (яъни юзда-юз олишга имкон йўқ, балки таъвил қилишга мажбур бўлинади). Бу бизни манашу мавзуъда келган хабарларни манавий мутавотур даражасидан қатъий бўлмаган тасдиқлаш даражасига тушириб қўяди».
Биз гумонли нарсани асос қилиб, кейин унинг асосида мусулмонларни куфрга чиқаришни ҳаром деб биламиз, яъни ақида борасида гумонли нарсани асос қилинмайди: “ақидалар фақат аниқ ва ишончли далилдангина олинади”. (“Ислом низоми” китобидан).
Муттақий.
