بسـم الله الرحمن الرحيم
ИЖТИМО СЎЗИ НИМАНИ АНГЛАТАДИ
“Ижтимо” – калимаси “жамланиш” (جمع) сўзидан олинган бўлиб, инсонларни жамланишини англатади. Биз ҳаётни ўрганиб чиқсак, инсонларнинг жамланишлари икки турлик бўлади; биринчтси – вақтинчалик, масалан: бозорда бирор нарса сотиб олиш учун ёки сотиш мақсадида икки ёки кўпроқ инсоннинг жамланиши. Бу жамланишдаги мақсад амалга ошишлиги учун шу икки томонни мақсадини манфаатли суратда амалга ошириб берадиган тартиб керак. Буни “бай” қонуни деб аталади. Бу тартиб шу тавар алмашишини рўёбга чиқариб бериши билан ўз ишини тамомлаган бўлади. Ёки бир касални табибга эҳтиёжи тушиши билан табиб ва шу касал ўртасида жамланишга ва улардаги муаммони ҳал қилиб берадиган тартибга эҳтиёж сезалади. Буни “ижара” қонуни деб юритилади. Бу тартибнинг иши ҳам касал даволаниши билан ниҳоясига етади. Демак, бу турдаги жамланишдан янги муаммо келиб чиқмади, билки алоқа қандай тартибда бўлишлигига эҳтиёж тушади. Иккинчи тури эса, доимий бўлади, масалан бир қиз бир йигитга турмушга чиқиши билан улар ўртасида доимий алоқа бошланади; бир уйда яшашади, эрнинг ота-онаси, ака-укалари, жиянлари ва ҳоказолар билан доимий алоқада бўлиш. Энди буларни тартибга соладиган қонун керак. Қиз уларга, яъни эрининг ота-онаси, ака-укалари, жиянларига қандай муомила қилади?, эрига қилган муомиласини уларга ҳам фарқсиз қиладими?, ёки уларга бошқачароқ муомилада бўладими?, ёки бегоналардек муомилада бўладими?. Аёл кўчада юрганда шу оилани бузиб юбормаслиги учун ёки зиён етказмаслиги учун бу аёл кўчада қандай юриши керак ва ҳоказо. Бу каби муаммоларни ечиб берадиган конун-қоидаларга “ижтимо низоми” яъни жамланишларидаги муаммоларга ечим деб юритилади. (“ижтимо низоми” китобидан бу мавзуни муфассал ўрганишингиз мумкин).
Шу каби ижтимо, иқтисод, бошқарув, талим-тарбия, жиноят ва жазо қонунларнинг қандайлигига қараб жамият яхши ёки ёмон бўлади. Хозирги жамиятда шу каби тартиб-қоидалар жуда бузилган. Ҳар бир соҳани оладиган бўлсак, уни носоғлом эканлиги кўринади. Масалан иқтисодий соҳада бойликларнинг барчаси бир ҳовуч фирибгарларнинг қўлига ўтиб қолган. Жамият ўта қашшоқ бўлсада, улардаги бойликларининг чеки йўқ даражада. Ҳолбуки Аллоҳ Таоло ердаги бойликларни ҳамма учун шерик қилди ва булардан мумкин қадар ҳамма фойдаланадиган қонун-қоидаларни нозил қилди. Лекин бу фирибгарлар содда халқни алдаб, қалбаки сайловларда ўзларини ғолиб қилиб кўрсатишди ва халқ номидан қонун чиқарамиз деган “байроқ”ни кўтаришиб олиб, ўз манфаатлари асосида қонунлар чиқаришди ва чиқаришмоқда. Бу ҳеч кимга сир эмас. Натижада хозир биз кўриб турган иқтисодий вазият юзага келди.
Ижтимоий соҳада ҳам бундан баттар, оилаларни мустаҳкамлаш асосида эмас, балки оилаларни парчалаш, доимо бир бирларига шубҳа остида қарайдиган, уриш-жанжалларни келтириб чиқарадиган қонун-қоидаларни тарғиб қилишмоқда. Натижада жамият фасодга тўлди. Ҳайвон ҳам килмайдиган “жамланиш”ларга қонуний тус берилиш томон кетмоқда. Оила ҳам, жамият ҳам шармандали аҳволга тушиб қолди. Маънавий ва аҳлоқий ишларгина эмас, балки тинчлик, ҳотиржамлик ҳам йўқолди.
Талим-тарбия ҳам даҳшатли бўлиб боряпди. Ёшлар келажакда мустақил оила қуриб, ўзини бошқириб кетадиган ва жамиятга қайсидир соҳада ўз улишларини қўшадиган олимлар етишиб чиқариш учун тарбиялаш ўрнига, уларни ёшлигиданоқ шаҳвоний хирслари кетидан елиб югурадиган, ҳудбин кимсаларга айлантириш асосида программалар ишлаб чиқилди.
Бошқарувни оладиган бўлсак, етакчилар жамиятни фаровон бўлиши учун халқни бошқариш ўрнига ўзларининг бизнесларини ҳотиржам қилишликлари асосида ишлар олиб боришди. Халқни ўйлайдиган ҳақиқий ўғлонларини жамиятдан, оммадан узқлаштириш учун режалар ишлаб чиқишди. Қамоқ ва қувғин каби ишлар билан уларни оғизларини ёпишга, оммадан узоқ қилишга ҳаракат қилишяпти. Буни террор, қўрқитув, ҳийла-найранглар ва тўҳматлар асосида амалга ошириб келмоқдалар.
Ҳарбий соҳада ҳам аҳвол жуда ёмон. Ҳарбийлар халқ фарзандларини душманларнининг тажовузидан ҳимоя қилиш асосида ташқил қилиниши ва улар шу иш бўйича таъминланишлари керак эди. Лекин уларни ҳоин ҳокимлар, халқни душманларнинг зулмлари, ваҳшийликлари ва қирғинларидан, ҳамда бойликларимизни талон-тарож қилишларидан ҳимоя қилиш асосида эмас, балки ҳиёнатларини билиб қолган инсонларни қамашга, ўзларини халқдан ҳимоя қилишгагина яроқлик ҳолда тартиблаштиришди ва уларни шунинг учун етарли бўлган қурол-аслаҳалар билан таъминлашди.
Хуллас, ҳаётнинг ҳамма соҳаси оғир аҳволдалигини гапиришга ҳожат қолмади, буларни гапириш зерикарли, ҳамма жуда яхши билиб бўлди. Омма инсонлар хозирги тузумга алтернатив бўлган, жамиятни тўғри тартибга соладиган тузумга эҳтиёжи бор. Бундай низомни “ижтимо низоми” деб бўлмайди, балки жамиятдаги низом деб юритилиши тўғри бўлади. Бу низомни оммага тушунарлик қилиб етказадиган сиёсий раҳбар керак. Бу ишни албатта сиёсий партиягина қила олади. Якка тартибда қилиш мутлақо нотўғри. Бу партия агар шу алтернатив тузумни яхши билса ва уни халққа етказиш учун тиним билмай ҳаракат қилаётган бўлса, у ҳолда жавобгарлик уларга қулоқ солмаётган халқнинг ўзига тушади. Аммо бу тузумни етказишни даъво қилаётган партиянинг ўзи алтернатив тузумни билмаса ёки халқ тушунадиган қилиб, равон, очиқ етказмаётган бўлса, бу дунёда ҳам, у дунёда ҳам асосий жавобгарлик шу ишга жавобгар бўлган шахсларга, яъни шу партияни бошқараётган етакчиларга, ҳамда шуни билганларга тушади. Чунки жавобгар шахс, яъни раҳбар ишларни тартибга солиши ва режалар ишлаб чиқиб, даъватчиларни йўналтириши керак. Қолганлар эса шу режани амалга оширишда унга қулоқ солиб, итоат қилишлари талаб қилинади. Агар ишлар ўз ўрнида бўлмаётган бўлса, унда муҳосаба ва амру маъруф биринчи даражага чиқади. Шундагина ишлар ўз йўлига тушади, жамият тозаланиш ва юксалиш томон силжий бошлайди. Демак, кўпчилик бирга яшаётган жамиятнинг фаровон бўлишлиги шу жамиятда ҳукмрон бўлаётган тартиб-интизом ва қонун-қоидаларга боғлиқ.
Ғариб.
