بسـم الله الرحمن الرحيم

 Аксар даъватчиларда, Исломга даъват қилиш борасида Ислом талаб қилган таълим тариқати эмас, балки миссионерлар қўллайдиган ваъзу иршод тариқати ҳукмрон бўлиб қолган. Бу билан Исломни ўрганувчилар худди ҳаракатланувчи китоблардек таъсирсиз олимларга ёки жамиятга ҳеч қандай таъсири бўлмаса ҳам, одамларга зерикарли хутбаларни такрорловчи ваъзхонларга айланиб қолдилар.

Даъватчи олим ҳам, ваъзхон ҳам, муфти ҳам ёки муаллим ҳам эмас. Олимнинг иши китоб ўқиш ва яна ўқиш. Ўрганган илмидан лоақал атрофидагиларни, ўз яқинларини фойдалантирмайди. Аммо ўзини ҳамма нарсани билгувчи қилиб кўрсатади. Ҳаёт издан чиқиб кетганлиги ёки мусулмонларнинг оғир аҳволи унинг парвосига ҳам келмайди. Шахсий ишларидан бўшади дегунча китоб титиш билан банд бўлади. Ҳатто “кутубҳона”га айланиб колган бўлсалар ҳам жамиятга ҳеч қандай таъсири бўлмайди. Уларни Қуръонда китоб ортилган эшак деб сифатлаган. Аллоҳ Таоло айтади:

مَثَلُ الَّذِينَ حُمِّلُوا التَّوْرَاةَ ثُمَّ لَمْ يَحْمِلُوهَا كَمَثَلِ الْحِمَارِ يَحْمِلُ أَسْفَارًا بِئْسَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ

“Таврот юкланган – берилган, сўнгра уни кўтара олмаган (яъни унинг кўрсатмаларига амал қилмаган) кимсалар (яҳудийлар)нинг мисоли худди китобларни кўтариб кетаётган эшакка ўхшайди (яъни, унинг вазминлигидан чарчаб-толадилару, аммо у Китобнинг ичидаги нарсалардан фойдаланмайдилар). Аллоҳнинг оятларини ёлғон деган қавмнинг мисоли нақадар ёмондир. Аллоҳ бундай золим қавмни ҳидоят қилмас!”  [62:5]

Ваъзхонлар одамларнинг туйғуларига таъсир қилувчи хутбаларни, зерикарли бўлиб қолганига қарамасдан такрорлайверадилар. Уларнинг иши панду-насиҳатлар қилиш бўлиб, Умматни амалларининг натижасини охиратда кўришларига қаноатлантиришдир. Бу дунё фасодга тўлиб кетаётган бўлса-да, “раҳбарлар”га лом-лум демасдан, бу Аллоҳнинг иродасидан деб билиб, шу ҳолга рози бўлишга, жим бўлишга, имкони борича ибодатлар қилиб, жамиятдаги бузуқликларни яхши аҳволга айлантириб қўйишини Аллоҳдан сўрашга чақирадилар. Ҳолбуки, Аллоҳ Таоло аввало бу мункарларни ўзгартиришга ўзлари ҳаракат қилишларини зиммаларига юклаган:

إِنَّ اللَّهَ لاَ يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنفُسِهِمْ

 „Аниқки, то бирон қавм ўзларини ўзгартирмагунларича, Аллоҳ уларнинг аҳволини ўзгартирмас“. [13:11]

Муфтининг иши сўралган саволларга ўрганган илмидан туриб фатво бериш бўлиб, унга сўровчилар амал қилиш-қилмасликларига ёки бу саволнинг далиллар асосидаги шаръий ҳукми қандайлигига аҳамият бермайди. Одамлар унинг ақлидан келиб чиққан, сиёсатга мослаштирилган “ҳукми”ни шариат деб тушунишади. Уни Умматнинг аҳволи қандайлиги ёки Уммат ишларини шариатга мувофиқ бажариш – бажармасликлари қизиқтирмайди. Жамиятнинг фасодга тўлиб бораётганига парво ҳам қилмайди. Лекин уларнинг фатволарига шаръан амал қилиб бўлмайди, чунки Аллоҳ Таоло муаммоларимизни Қуръон ва ҳадис асосидан келиб чиққан ҳукмлар билангина амалга оширишимизни талаб қилган:

فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ

„Бордию бирон нарса ҳақида талашиб қолсангиз, агар ҳақиқатан Аллоҳга ва охират кунига ишонсангиз, у нарсани Аллоҳга ва Пайғамбарига қайтарингиз!“ [4:59]

Муфтиларга ёки олимларга демади. Шаръий ҳукмларни фақат мужтаҳидларнинг саҳиҳ ижтиҳодларидангина билиш мумкин.

 Муаллим эса, фақат тартибдаги китобни дарс беришгагина чекланиб, ўқувчиларининг шахсияти қизиқтирмайди. Жамиятни ўзгартириш, унинг ҳам иши эканлигига умуман аҳамият бермайди. Лоақал ўз ўқувчиларининг аҳволига аҳамият қаратмайди, ҳолбуки Аллоҳ Таоло уни жавобгар қилган: Бухорий Абдуллоҳ ибн Умардан ривоят қилишича, Росулуллоҳ(с.а.в) бундай дедилар:

“Огоҳ бўлингки, ҳар бирингиз раҳбарсиз ва ҳар бирингиз ўз раиятидан масъулсиз. Одамларга бош бўлган имом раҳбардир ва у ўз раиятидан масъулдир…”. Яна айтадиларки: «Эътиборини Аллоҳдан бошқага қаратган ҳолда тонг оттирган одам Аллоҳдан эмас. Мусулмонларнинг ишига аҳамият бермаган ҳолда тонг оттирган одам мусулмонлардан эмас».

Исломнинг ақида ва аҳкомларини инсонларга тушунарлик қилиб, очиқ-ойдин етказиш даъват бўлиб, бу ишда бизга Пайғамбаримиз(с.а.в) намуна бўлади. Аллоҳ Таоло марҳамат қилади:

يَاأَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ

 “Эй пайғамбар, сизга Парвардигорингиз томонидан нозил қилинган нарсани етказинг!”.   [5:67]

 فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّمَا عَلَيْكَ الْبَلَاغُ الْمُبِينُ

“(Эй Муҳаммад), агар энди ҳам улар (сиздан) юз ўгирсалар, у ҳолда сизнинг зиммангизда фақат очиқ-ойдин қилиб етказиш бор, холос. [16:82]

لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ

“Сизлар учун Аллоҳнинг пайғамбарида гўзал намуна бордир”.    [33:21]

Демак, даъват иши бизга Пайғамбаримиз(с.а.в)дан мерос бўлиб қолган ва бу иш шарафлик бўлиши билан бирга жуда масъулиятли ҳамдир. Шунинг учун даъватчи аввал ўзини бу ишга лойиқ қилиб олиши керак. Аллоҳ Таоло “даъват” ишини Пайғамбаримиз Муҳаммад(с.а.в)нинг зиммасига юклаётган вақтда Пайғамбаримиз(с.а.в) “Муҳаммад Амин(яъни Ишончли)” деб танилган ва гўзал хулқ эгаси бўлган. Аллоҳ Таолонинг Расулуллоҳ(с.а.в)га хитобан:

“Албатта, сиз улуғ хулқ устидадирсиз”.                             [68:4]

Шунингдек, Пайғамбаримизнинг: “Аллоҳ Таоло мени улуғ ахлоқларни камолига етказиш учун юборди” ва: “Мен улуғ ахлоқларни камолига етказиш учун юборилдим” – деган ҳадислари сўзимизнинг далилидур. Тўғри, хулқ жамиятнинг асосларидан бўлмасада, лекин шахснинг асосларидан биридир, чунки шахс тўрт асосда шакилланади; ақида, ибодат, ахлоқ ва муомула. Агар булардан бирида нуқсон бўлса, демак, бундай “даъватчи” ўзини ўнглаб олишга кўпроқ аҳамиятини қаратиши керак. Шунинг учун эътиқоди ғайриисломий бўлиб, ахлоқи чиройли бўлган одамдан ибрат олинмайди. Чунки у бундай ҳолатда кофир ҳисобланади. Ваҳоланки, куфрдан ортиқ гуноҳ йўқ. Шунингдек, ахлоқи чиройли бўлиб туриб, ибодатларни адо этмайдиган ёки муомалаларида шариат аҳкомларига мувофиқ тасарруф юритмайдиган одамнинг ҳам эътибори йўқдир. Шундан келиб чиқадики, шахсни тарбиялашда эътиқод, ибодат, муомалот ва ахлоқнинг биргаликда мавжуд бўлишига риоя қилиниши лозим. Фақат ахлоқнинг ўзига аҳамият бериб, қолган сифатларни тарк этиш шаръан жоиз эмас. Бундан ҳам муҳимроғи, эътиқодга қаноат ҳосил қилмай туриб, бошқа ҳеч бир нарсага аҳамият бериш жоиз эмас. Ахлоқдаги энг асосий жой аввало унинг Ислом эътиқоди асосига қурилмоғи, қолаверса ахлоқ Аллоҳ Таолонинг буйруқ ва тақиқларидан иборат эканлигига асосланиб, мўмин уни ўз шахсида мужассам этмоғи вожиб. (бу соҳада бизга “исломий нафсия асослари” китоби яхши ёрдамчи бўлади). Ўз шахсини тарбиялаб олиш даъватчи учун янада аҳамиятлидир. Чунки фосиқнинг гапини ҳеч қандай аҳамияти йўқ. Аллоҳ Таоло айтади:

يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ جَاءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا

“Эй мўминлар, агар сизларга бир фосиқ кимса бирон хабар келтирса, сизлар (ҳақиқий аҳволни) аниқлаб-текшириб кўринглар!” [49:6]   (давоми бор).

Ғариб.