Ҳизб ут-Таҳрир амири олим, шайх Ато ибн Халил Абу Роштанинг Фейсбук саҳифасидаги зиёратчиларнинг берган саволларига жавобларидан (фикрий)
Ntham Rdнинг Халифаликнинг инъиқод шартларидаги «қодирлик» маъноси ҳақидаги саволига жавоб
Савол:
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳим, ассаламу алайкум ва роҳматуллоҳи ва барокатуҳ.
Менда бир савол бор: шахсия китобининг иккинчи жузи 33 саҳифасида халифа бўлиш учун қўйиладиган шартларнинг еттинчи бандида «қодирлик» сўзи келтирилган, сўнг қодирлик сўзи баён қилиниб шартлар тўғрисида ёзилган сўзлар қуйидаги иборагача етиб борган: «Шунингдек, Халифалик битими боғланиши учун халифанинг шижоатли бўлиши ёки фуқарога сиёсат юргизишга ва манфаатларни татбиқ қилишга олиб келувчи раъй соҳибларидан бўлиши ҳам шарт эмас». Савол шуки, булар қодирлик ҳисобланмайдими?
Жавоб:
Ва алайкум ассалом ва роҳматуллоҳи ва барокатуҳ
Ана шу китобда қуйидагилар келган: «Халифалик битими боғланиши учун халифанинг шижоатли бўлиши ёки фуқарога сиёсат юргизишга ва манфаатларни татбиқ қилишга олиб келувчи раъй соҳибларидан бўлиши ҳам шарт эмас. Чунки бу тўғрида бирон саҳиҳ ҳадис келмаган ва буни инъиқод шарти қилиб қўядиган бирон шаръий ҳукм остига ҳам кирмайди. Гарчи шижоатли, раъй ва ўткир фикр соҳиби бўлиши афзал бўлса ҳам, лекин шарт эмас». Билиб ўтганингиздек демак битим боғланишининг шарти агар Уммат инъиқод шартлари тўлиқ бўлмаган халифани сайласа унинг халифалиги ботилдир, деган маънони англатади… Шунинг учун сиз айтган ана шу икки ишни тадаббур қилинса бу икки иш инъиқод шартларидан эмаслиги аён бўлади, шу маънодаки Уммат агар бу икки сифат топилмайдиган халифани сайласа унинг халифалиги ботил (бекор) бўлмайди, чунки шаръий далиллар бунга далолат қилмайди. Лекин бу икки сифат афзаллик шартлари жумласига киради, яъни Уммат халифани сайлаш вақтида бу икки шартни ҳам ҳисобга олиб, инъиқод шартлари топиладиган ва афзаллик шартларидан ҳам каттароқ қисми топиладиган кишини сайлашга интилса яхшироқ бўлади, чунки бу афзалроқ ва янада тўғрироқдир.
Қодирликка келсак, у ҳам инъиқод шартларидан бири бўлиб, у халифанинг халифаликнинг оғир вазифаларини бажаришга қодир бўлиши маъносини билдиради, лекин қодирликни бир муайян нарса билан чеклаб қўйилмайди. Шунинг учун халифаликнинг оғир вазифаларини бажара олиш қудратига путур етказувчи таъсир кўрсатадиган ҳар қандай нарса қодирлик шартини дарз кетказувчи ҳисобланади. Чунки халифанинг иши шариат ҳукмларини татбиқ этишдир, бу эса бу ишларни халифанинг шахсан ўзи бажара олиш қудратини ёки халифа бу ишларни ўзидан бошқасига юклайдиган бўлса бу ишларни унинг шахсан ўзи назорат қилиб бора олиши қудратини талаб қилади. Агар халифа бунга қодир бўлмаса у ҳолда у шариат аҳкомларини татбиқ этиш учун шахсан ўзи билан тузилган халифалик битимига вафо қилолмайди. Бу тўғрида (яъни шариат аҳкомларини татбиқ этиш учун) эса инъиқод шартлари, жумладан қодирлик ҳам топилса кифоя. Шунинг учун агар халифада қодирлик бўлмаса – масалан халифа бирон касалликка чалиниб хотирасини йўқотиб қўйса ёки узоқ муддат кома ҳолатига тушиб қолса ёки шунга ўхшаш узоқ давом этиб давлат бошқаруви саломатлигига салбий таъсир қиладиган касалликларга чалиниб қолса – халифалик битими саҳиҳ тарзда давом этолмайди. Халифа бундай касалликлар сабабли ишларни шахсан ўзи бажаролмай қолади ёки ишларни бошқасига юклаган бўлса уларни шахсан ўзи назорат қилолмай қолади… Бундай ҳолатда маҳкаматул мазолим халифанинг қудрати етмай қолганига аниқ ишонч ҳосил қилиш чораларини кўради ва аниқ ишонч ҳосил қилинганидан кейин халифалик мансаби бўшаб қолганини эълон қилиш учун зарур қарорни қабул қилади…
Аммо афзаллик шартларининг топилмаслиги халифалик битимини бекор қилмайди. Чунки халифанинг жанг қилишнинг энг юксак сабабларини пухта эгаллаган шижоатли бўлиши ёки энг олий университетлардан бирини битириб чиққан раъй соҳибларидан бўлиши… буларнинг ҳеч бири инъиқод шарти эмас. Шунинг учун бу халифалик битимини бекор қилмайди, бунга ҳеч бир шаръий далил йўқ, чунки бундай шартлар халифалик вазифаларини бажаришга путур етказмайди ва агар масалан урушлар каби баъзи ишларда муносиб шижоат талаб қилинадиган бўлса халифа бу тўғрида баъзи шижоатли кишилар ёрдамига таяниши мумкин. Иш университет билимлари соҳиблари раъйини талаб қилган ҳолатда ҳам халифа ўз фуқароси орасидаги шундай кишиларга мурожаат қилиши мумкин. Шу билан бирга ҳозиргина айтиб ўтганимиздек яхшироғи Умматнинг инъиқод шартлари ва афзаллик шартлари топиладиган халифани сайлашидир. Лекин Уммат агар инъиқод шартлари топиладиган, аммо афзаллик шартлари топилмайдиган халифани сайласа унинг халифалиги – модомики унда инъиқод шартлари топилган экан – саҳиҳ-дурустдир. Чунки саҳиҳ шаръий далиллар шуни билдириб турибди.
Биродарингиз Ато ибн Халил Абу Рошта
27 муҳаррам 1436ҳ
20 ноябр 2014м
