Ҳаво ҳароратининг кескин совиб кетиши Ўзбекистон халқининг шундоқ ҳам қийин кечаётган ҳаётини янада мураккаблаштириб юборди. Газнинг йўқлиги, электр токини узилиши сурункали тус олганлиги сабабли, қодир бўлгани кўмир билан, кўмир бўлмаса тезак ёки уйидаги мевали дарахлар ё кўча куйдаги дарахтларни гарчи ўғриликча бўлса ҳам кесиб келиб уйларини бир амаллаб иститаётган оилаларни шошилтириб қўйди.
Ҳавонинг совуб кетганлиги сабабли республикадаги деярли барча коллеж, лицей, мактаб ва боғчалар тарбияланувчилари мажбурий таътилга чиқарилди. Йўлларнинг сирпанчиқлиги ва тозаланмаганлиги сабабли асосий жамоат транспорти ҳисобланган “Дамас” хайдовчиларининг аксарияти ишга чиқишмади. Бунинг натижасида эса одамлар кўзлаган манзиллари ёки ишхоналарига кеч қолишди. Кутилмаганда келган совуқ ҳаво оқими ҳар йилгидек бу йил ҳам Ўзбекистон қишга тайёр эмаслигини билдириб қўйди.
Ўзбекистон аҳолиси электр танқислигидан азоб чекаётган бир вақтда “Ўзбекэнерго” Давлат акциядорлик компанияси 2013- йилда 53,2 милллиард киловатт-соат электр энергияси ишлаб чиқаргани тўғрисида хабар қилди. Ишлаб чиқарилган бунча миқдордаги электр энергияси Ўзбекистон ички эҳтиёжини қондиришга етарли эмасми?
Ўзбекистон президенти Ислом Каримов Осиё қуёш энергияси форумининг олтинчи йиғилишидаги нутқида “Ўзбекистоннинг электр энергиясига бўлган талаби 2030 йилда жорий йилга нисбатан 2 баробар ошади ва 105 миллиарддан зиёд киловатт-соатни ташкил этади”, – деган эди. Демак 16 йилдан сўнг Ўзбекистонни электрга бўлган талаби икки баробарга ошиб 105 миллиард киловатт-соатни ташкил этадиган бўлса, у ҳолда айни пайтдаги ички эҳтиёж 50 миллиард 250 миллион киловатт-соатни ташкил этади. Бундан келиб чиқиб “Ўзбекэнерго” компанияси ўтган йили ички эҳтиёждан 3 миллиард киловатт-соат кўп электр энергияси ишлаб чиқарган.
Ички эҳтиёжга етиб ортадиган электр токи ишлаб чиқарилишига қарамай Ўзбекистон аҳолиси нима учун соатлаб ва ҳатто кунлаб светсиз яшамоқда?
“Ўзбекэнерго” давлат акциядорлик компанияси раис ўринбосари Рўзиқул Раимов “Адолат” социал-демократик партиясининг йиғилишида сўзга чиқиб, 2013- йилнинг уч чораги мобайнида Ўзбекистон Афғонистонга умумий қиймати 53,14 миллион доллардан зиёд электр энергияси етказиб берганлигини, айтган эди. Бу четга сотилган электр энергиясини расман маълум қилинган қисми холос, маълум қилинмагани қанчалигини фақатгина оддий халқ ризқига зулукдек ёпишиб олган амалдорлар билишади.
Ўзбекистондаги электр энергиясининг узилишларига сабаб қилиб расмий ҳукумат аҳоли қарздорлиги кўплигини келтиради. “Ўзбекэнерго” Давлат акциядорлик компанияси ноябр ўрталарида электр энергияси учун қарздорларнинг исми-фамилияси, яшаш манзиллари кўрсатилган рўйхатни интернетда ҳамма учун очиб қўйган эди. Бироқ бу маълумот тезлик билан олиб ташланди. Чунки, қарздорлар орасида, Ўзбекистон президенти аппарати (172.537.534 сўм), республика молия вазирлиги (4.000.001 сўм), Тошкент шаҳар прокуратураси (19.426.070 сўм), шаҳар ҳокимлиги (30.614.475 сўм), Тошкент вилояти ҳокимлиги (23.188.058 сўм) Миллий телерадиокомпаниянинг “Республика телемаркази” Давлат унитар корхонаси (242.861.723 сўм) ҳам бор эди. Ҳукумат эса йўқ бўлган свет ва газ учун аҳолидан мажбурий равишда пул ундириш билан банд.
Юқорида келтирганимиз электр энергияси тўғрисида эди. Энди газ ишлаб чиқариш соҳасига тўхталадиган бўлсак, расмий маълумотларга кўра, Ўзбекистонда 3.4 триллион куб метр газ заҳираси мавжуд бўлиб, бундан ҳар йили 60 миллиард куб.метрдан зиёд газ қазиб олинади. Қазиб олинган бу газни 17 млрд куб.метри Россияга, 4 млрд куб.метри Тожикистон ва Қирғизистонга экспорт қилинади. Шунингдек Ўзбекистон – Хитой билан тузган шартномасига мувофиқ газ етказиб беришни бошлаган. Бу келишувга кўра Ўзбекистон Хитойга ҳар йили 10 миллиард куб.метр газ етказиб беришлиги лозим. Ўзбекистон ҳукумати экспорт қилинган газни ҳар минг куб.метрини жаҳон бозоридаги нархга асосан 311 доллардан сотади. Газ савдосидан келаётган улкан маблағларни қаёққа сарфланишлиги эса ҳудди электр энергиясини пул сингари сирлигича қолаверади. “Ўзбекистон – Хитой” газ қувури тўла ишлай бошлагач эса Ўзбекистон Хитойга йилига 25 млрд куб.метр газ етказиб беришни мўлжалламоқда. Демак, қазиб олинган 21 млрд куб метр газ Россия ва қўшни давлатларга, 10 млрд куб метр газ эса Хитойга кетади, қолган 29 млрд куб метрдан зиёдроқ газ Ўзбекистон халқининг эҳтиёжини қондиришлик учун етарлими?
2008- йилги маълумотларга кўра, Ўзбекистоннинг газга бўлган ички эҳтиёж ҳажми 52.6 млрд куб.метрни – бундан кўра янгироқ расмий ҳисоботни топиш имкони бўлмади – ташкил қилган. Расмий маълумотга кўра, 2008- йили Ўзбекистон аҳолиси 27.3 млн кишини ташкил этган, бугунги кунда эса аҳоли сони 30 миллион кишидан ошиб кетди. Энди ҳисоблаб кўрадиган бўлсак, 2008- йилда аҳоли сони 27 млндан ошиқ бўлган холда 52.6 млрд куб.метр газ истеъмол қилган, бугунги кунга келиб эса аҳоли сони 30 миллиондан ошиб кетди, бундан ташқари Ўзбекистон ҳукумати янги иш ўринларини барпо қилишлик мақсадида янгидан-янги фабрика ва корхоналарни барпо қилинаётганлигини иддао қилаётган ҳозирги вақтга келиб эса экспортдан ошиб қолаётган газни миқдори аҳоли эҳтиёжининг ярмини ҳам қоплашликка етмайди. Мабодо бу қолган газ ҳам эълон қилинмаётган келишувларга кўра четга чиқиб кетмаётган бўлса.
Ўзбекистон халқининг табиий бойликларини талон-тарож қилиб, халқ устидан кўнглига келган ишни қилаётган золим Каримов дастидан нафақат одамлар, балки дов-дарахтлар ҳам омон қолмаяпти. Чунки кунлар совиб кетиши ортидан кўмир ва ўтинни ҳам нархи кескин кўтарилиб кетди. Совуқ кунлар бошлангунга қадар бир қоп (50 кг) кўмирни нарҳи 12 минг сўм эди, бугунги кунда 18-20 минг сўмга кўтарилиб кетди. Бир машина ўтин эса 700-800 минг сўмга етди. Шундоқ ҳам иқтисодий етишмовчиликлар исканжасида яшаётган оддий ўзбекистонликлар учун бу қимматли қилмоқда. Шу сабабли улар ўз ховлиларидаги, кўча ва далалардаги дарахтларни кесиб ёқишга мажбур бўлмоқдалар. Кўп қаватли уйларда яшовчиларни ахволлари эса бундан ҳам баттар. Фақатгина шу дунёда яхши яшаб қолишни кўзлаган ҳокимларни эса оддий халқ билан иши йўқ.
Маъқал ибн Ясор розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: “Қай бир ҳоким мусулмонлардан бўлган раият устига волий бўлиб, уларга хиёнат қилган ҳолда ўлса, Аллоҳ унга жаннатни ҳаром қилади” (Муттафақун алайҳ).
Бошқа бир ривоятда: “Аллоҳ бир қавмга раҳбар қилиб қўйган банда уларга хиёнат қилган ҳолда ўлса, Аллоҳ унга жаннатни ҳаром қилади” (Имом Муслим ривояти).
Абдураҳмон Одилов
5 феврал 2014 йил