بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
Нетаньяхунинг Аммонга қилган сафарининг асл сабаби
Устоз Аҳмад Хутвоний
Яҳудий вужуди бош вазири Биньямин Нетаньяху 2023 йил 24 январда Иордания пойтахти Аммонга сафар қилди. Сафар давомида мамлакат қироли Абдуллоҳ II билан кенг кўламли музокаралар олиб борди. Унда Иордания ва яҳудий вужуди хавфсизлик хизмати раҳбарлари ҳам қатнашди.
Учрашувда Иордания қироли ўзининг «1967 йилдан буён мавжуд бўлган тарихий ва ҳуқуқий вазиятга нисбатан ҳурмат»ини изҳор қилиб, Ақсо масжидини идора қилишдан бирдан-бир жавобгар Иордания вақф маъмурияти эканини таъкидлади. Абдуллоҳ II яҳудий вужуди ҳукуматининг ушбу масжидга аралашиш ҳуқуқига эга эмаслигини таъкидлаб, азбаройи тинчлик жараёнини тиклаш йўлида янги сиёсий уфқни очиш учун босиб олинган ҳудудлардаги зўравонликларни тўхтатишни талаб қилди… Шунингдек, тинчлик ва икки давлат ечимига содиқлик имкониятларига путур етказиши мумкин бўлган ҳар қандай чораларни тўхтатиш зарурлигини қўшимча қилди.
Бу баёнотлар Иордания оммавий ахборот воситалари томонидан тарқатилаётган ҳамда бачкана расмий араб оммавий ахборот воситаларида қайта-қайта такрорланаётган сийқаси чиққан пластинка ҳисобланади.
Нетаньяхуга келсак, унинг қирол Абдуллоҳ баёнотини маъқулловчи бирор баёноти чиққани йўқ. Нетаньяхудан билвосита ва қисқача қилинган хабар унинг «Ақсо масжидидаги мавжуд ҳуқуқий мақомни сақлаб қолиш вазифасини ўз зиммасига олганлиги» ҳақида бўлди, холос. Бу жуда мавҳум-қоронғи гап бўлиб, ҳуқуқий мақом, деган сўзни ҳар хил талқин қилса бўлади. Буни яҳудий вужудининг узлуксиз провокацион ҳаракатлари тасдиқлаб турибди. Бу эса, Иорданиянинг Ақсо масжиди борасидаги васийлигининг ҳар қандай мазмун-маъносини йўққа чиқаради.
Аммо Нетаньяхунинг сафари ҳақида Иордания оммавий ахборот воситаларида тилга олинмаган воқеалар иброний оммавий ахборот воситаларида очиқ гапирилди. Уларга кўра, учрашувда икки томон стратегик, хавфсизлик ва иқтисодий масалаларни муҳокама қилган, бошқа масалаларга ўтмаган. Зеро, Иордания оммавий ахборот воситалари қилган даъволарни Фаластиндаги воқеа-ҳодисалар ҳам аксини кўрсатмоқда. Чунки яҳудий вужуди Нетаньяху сафаридан олдин ҳам, кейин ҳам Фаластин аҳлига қарши қамоққа олиш, суиқасд ва ҳужумлар уюштириш, Ақсо масжидига бостириб кириш, уй-жой қуриш ишларини кенгайтириш ҳамда Фаластин аҳлини ўз ерларида яшаш ҳуқуқларидан маҳрум этиш каби қилмишларни содир этиб, тобора кучайтириб келмоқда. Ҳатто Иорданиянинг яҳудий вужудидаги элчиси Ғассон Мажолийнинг таҳқирлангани учун босқинчилар ҳукумати узр сўрагани йўқ. Ҳолбуки, бу кимса дипломатик муносабатларни энг юқори шаклини ифодаловчи вакил ҳисобланади. Аксинча, яҳудий вужудининг маданият ва спорт вазири Мики Зоар Нетаньяхунинг Аммон сафаридан сўнг бундай баёнот берди: «Қирол (Абдуллоҳ) билиб қўйсинки, унинг Исроил борасида ҳеч қандай васийлиги йўқ. Ақсо масжиди яҳудийларнинг энг муқаддас еридир. Қирол бизнинг Исроилга қайтганимизга кўникмоғи керак».
Учрашувда иштирок этган ва иброний радиосига интервью берган бир манбанинг қуйидаги баёноти Абдуллоҳ ва Нетаньяху ўртасидаги учрашувнинг Ақсо масжидига ҳам, Иордания васийлигига ҳам алоқаси йўқлигини, аксинча, икки давлат ўртасидаги хавфсизлик ва стратегик ҳамкорликни мустаҳкамлаш билан боғлиқ эканини кўрсатмоқда. Баёнотда бундай дейилган эди: «Учрашув яхши муҳитда ўтди ва бу бир-бирларини узоқ вақтдан бери яхши танийдиган икки раҳбарнинг аъло даражадаги муносабатларини акс эттирувчи энг яхши учрашувлардан бири бўлди».
Айни учрашувдан икки ҳафта олдин яҳудий вужуди мудофаа вазири Йоав Галант Нетаньяху сафарига тайёргарлик кўриш учун Иорданияга махфий сафар қилган эди. «Ванит» иброний веб-сайтига кўра, Йоавнинг сафари икки томон ўртасида хавфсизлик соҳасида ҳамкорликни мустаҳкамлашга қаратилган.
Демак, Нетаньяхунинг сафаридан кўзланган асосий бирдан-бир мақсад икки давлат ўртасидаги янги икки томонлама лойиҳаларга тўсқинлик қилаётган тўсиқларни бартараф этиш ва иқтисодий соҳадаги ҳамкорликни тезлаштириш бўлган. Қиролнинг Ақсо масжидининг тарихий ва ҳуқуқий вазияти тўғрисидаги баёнотининг эса ҳеч қандай қиймати йўқ. Чунки мавзу икки давлат ўртасидаги хавфсизлик, иқтисодий ва стратегик ҳамкорликни мустаҳкамлаш бўлган, қирол даъво қилганидек Иорданиянинг Ақсо масжидига васийлиги ҳам, тинчлик уфқларини излаш ҳам, икки давлат ечимига амал қилиш ҳам бўлмаган.
Иордания режими билан яҳудий вужуди ўртасидаги муносабатларни бу даражада мустаҳкамлаш Фаластин масаласига қарши навбатдаги тил бириктирув бўлиб, мусулмонларга ҳамда Иордания ва Фаластин аҳлига қарши фитнадир. Бу, шунингдек, яҳудий вужуди хавфсизлигини мудофаа қилиш вазифасини Иордания давлати билан унинг армияси зиммасига юклаш ҳамда мамлакат потенциалларини иорданияликлар, фаластинликлар ва мусулмонлар ҳисобига яҳудийларнинг хавфсизлик ва иқтисодий талаблари йўлида сарфлашдир. Шу боис, қирол ва унинг режими бир водийда бўлса, бутун Ислом Уммати бошқа бир водийда. Мудом, бу режим Иордания аҳли елкасига миниб олишда давом этар экан, ушбу мағрур халқ ўз ҳуқуқларини асло қўлга кирита олмайди, аксинча, унинг вазияти ҳар бир соҳада тобора ёмонлашаверади.
Иордания аҳлидан бундай малай режимни таг-томири билан қўпориб ташлаш талаб қилинади. Токи, бутун Фаластинни яҳудий давлати босқинчилигидан озод этиш учун Умматинг фаол кучлари олдида имконият йўллари очилсин.
Роя газетасининг 2023 йил 1 феврал чоршанба кунги 428-сонидан
