Қирғизистон Қозоғистондан молиявий ёрдам сўради
Қирғиз ҳокимиятига Россия ҳам, Ғарб ўлкалари ҳам, молиявий ёрдам кўрсатиш (қарз бериш)дан бош тортишяпти. Ҳокимият деяри ҳар йили мамлакат бюджетидан камомадлар билан чиқади ва ҳар йили бирор нарсани баҳона қилиб ташқи давлат ёки харқаро ташкилотлардан қарз олиш йўли билан бюджет камомадини тўлдириб келади.
Бу йил Қирғизистонда яна тўпалон билан ҳокимият алмашди. Президент фаолияти мажбурий тўхтатилди. Парламент вазиятга кўра ҳаракат қилиб, сиёсий бошбошдоқликни рўкач қилиб, конституция талабларини бузиб келяпти.
Сиёсий экспертлар – ташқи давлатлар мамлакатимизда бораётган ўтиш жараёнидан хавотирланиб, мамлакатда шаклланиб бораётган бетайинлик, ҳокимият туруқсизлиги сабаб ташқи давлатлар бизга ишончсизлик билдиришяпти, деб баҳо беришяпти. Уларнинг таъкидлашича, сиёсий барқарорлик пайдо қилиш орқали бу кескинликларга барҳам берилади.
Лекин вазият сиёсий кризис ҳолатида, яъни экспертлар айтаётганидан кўра кенг ва кескинроқ. Муаммолар ҳам, улар айтаётганидан кўра кўпроқ ва кучлироқ.
Муаммо Қирғизистонга таъсир ўтказиш қувватига эга давлатларнинг (Россия, Хитой, Ғарб…) ҳар бири ўз талабларини рўбарў қилиб, янги ҳокимиятни ўз манфаати томон тортишга ҳаракат қилиб боришаётганидан келиб чиқмоқда. Уларнинг ҳар бири ҳар турли мақсад ва манфаатларга эга эканлиги сабабли, Қирғиз ҳокимияти бу ташқи қувватларнинг бирини танлаш ёки ҳар бирини рози қилиш марказини топа олмаяпти.
Демак муаммо ташқи давлатларнинг Қирғиз янги ҳокимиятига ишона олмаётганида эмас, балки мамлакат халқи бошига тушиб турган мушкул вазиятни мумкин қадар ўз манфаатлари томон тортишга ҳаракат қилаётганидадир. Уларнинг манфаатлари ҳар турли жабҳаларда яъни сиёсий, иқтисодий каби стротегик аҳамиятга эга жабҳаларда бўлиши мумкин.
Қирғиз давлатига ишончсизлик бўлаяпти деган гап асоссиз. Чунки бу ташқи кучларнинг шундоқ ҳам, Қирғизистонда улкан маблағлари, инвестициялари бор ва улар ўз ўрнида турибди. Улар биз сингари заиф давлатлардан бирор манфаатини ундира олмай қолишдан ҳеч ҳам хавотирланишмайди.
Барча манфаатлар мамлакатдаги сиёсий вазиятга боғлиқ экани боис, Қирғизистонда Россия билан Ғарб ўртасидаги кескинлик, мамлакат бошқарув системаси парламент бошқарув тизимини ва президентлик бошқарув тизимини танлашимизга алоқадор бўлиб қолди. Ҳозирда Қирғизистонда Ғарб электорати, сақофатидан келиб чиққан қадриятлар халқ ичига сингиб, сиёсий электорат кенгайиб, кучайиб бораяпти.
Шундан келиб чиқиб Садир Жапаров ҳукумати ва унинг ортида турган етакчи гуруҳ бошиберк кўчага кириб бораётгандек қийин танловлар олдида туриб қолди. Бир томонда “Азаттык” бош бўлиб олиб борилаётган Ғарб матбуот кураши, иккинчи томонда Россиянинг иқтисодий ва сиёсий босимлари турибди.
Шундан келиб чиқиб яна таъкидлаб айта оламизки, Қирғизистон каби (аграр, мустамлака) мамлакатлар мустақил давлатлар эмас! Улар халқаро бошқарув системаси учун қуллик қилишга маҳкум. Қирғизистон сиёсий системасида деярли ихтиёр йўқ ва бўлган ҳам эмас. Халқаро қонунлар унинг қўлларини кишанлаб, йирик давлатлар манфаати ва мақсади учун хизмат қилишдан бошқа имкон бермайди.
Абдураззоқ Мўъмин.
