АҚШ дўстлик ниқоби остида божхона тўловлари билан Қозоғистонга таҳдид қилмоқда
АҚШ Қозоғистонга иқтисодий босимни кучайтириб, бир қанча Қозоғистон товарларининг импортига 25 фоизлик божхона тўлови жорий қилди. АҚШ президенти Доналд Трампнинг Қозоғистон билан ҳамкорлик муносабатларини сақлаб қолиш ва ҳурмат қилиш ҳақидаги баёнотларига қарамай, бу қадамларнинг моҳияти бир томонлама такаббурликни кўрсатмоқда. У айтаётган “дўстлик” ортида пардали таҳдидлар ва шеригининг иқтисодий эркинлигини ўзига бўйсундиришга уринишлар ётибди.
Трамп Қозоғистон президенти Қосим-Жомарт Токаевга йўллаган мактубида божхона тўлови 10 фоиздан 25 фоизга оширилишини маълум қилиб, бу қарорини Қозоғистон бозорида Америка товарларига тўсиқлар бўлаётгани билан изоҳлади. Бироқ, у аниқ мисоллар келтирмасдан, “тарифли ва тарифсиз тўсиқлар” ҳақида ноаниқ сўзлар ишлатди. Бу унинг аргументларида сиёсий босим мавжудлигидан ва холис иқтисодий таҳлилни акс эттирмаслигидан далолат беради. Мактубнинг охирги қисми алоҳида ташвиш уйғотади. Унда айтилишича, АҚШ Қозоғистонни имкон қадар тўлиқ жавобгарликка тортади. Агар Қозоғистон ҳам Америка товарларига бож тўловларини оширса, Вашингтон қўшимча санкциялар билан жавоб беради. Бу унинг тенг ҳуқуқли мулоқотга тайёр эмаслигини, аксинча, куч ва шантаж механизмларини ишга солишга тайёрлигини кўрсатади. Бундай риторика адолатли савдо қоидаларига зид бўлиб, Вашингтоннинг вазиятдан фақат ўз манфаатлари йўлида фойдаланиш ниятидан далолат беради.
Қозоғистон Савдо ва интеграция вазирлигининг маълумотларига кўра, Қозоғистондан АҚШга экспорт қилинадиган маҳсулотларнинг 95 фоизига, хусусан, нефт, уран, кумуш, тантал, титан ва ферроқотишмаларга янги бож тўловлари қўйилмайди. Бир қарашда, бу яхши нарсадек туюлиши мумкин, лекин аслида бу ерда Америка ўз иқтисодиёти учун энг муҳим бўлган товарларни ажратиб қўяётгани ҳақида сўз кетмоқда. Демак АҚШ ўзи учун муҳим бўлган ресурсларга божхона тўловларини енгиллатиб, Қозоғистон экспортининг бошқа йўналишлари учун шартларни кучайтирмоқда ва Қозоғистоннинг Америка бозорига қарамлигини оширишга интилмоқда. Қолаверса, Вашингтоннинг савдога танлаб ёндашиши унинг Остона иқтисодий сиёсатига таъсир ўтказиш истаги борлигини ва айни пайтда мувозанатли таклифлар бера олмаслигини кўрсатади.
Қозоғистоннинг бу босимга муносабатини мувозанатли аммо вазмин, деб таърифлаш тўғри бўлади. Остона ҳукумати музокараларга тайёрлигини билдириб, Оқ уй маъмуриятига савдо шартларини яхшилаш бўйича таклифлар юборган. Бироқ божхона тўловларининг босими остида бундай “таклифлар”нинг зарурлиги Остонанинг жиддий иқтисодий зарбага дучор бўлмаслиги учун муроса қилишга мажбур эканлигини кўрсатади. Ҳозирги вазиятда АҚШнинг қарорини божхона сиёсатига тузатиш киритиш сифатида эмас, балки белгиланган чегаралардан чиқиб кетаётган мамлакатлар иқтисодиётига босим ўтказиш стратегиясининг бир қисми сифатида баҳлаш лозим. Марказий Осиёда стратегик аҳамиятга эга, қимматли ресурсларга бой бўлган Қозоғистонга алоҳида эътибор қаратилмоқда. Остонанинг турли кўринишдаги ўзбошимчалик ҳаракатлари иқтисодий босимларга учрамоқда.
Вазият Қозоғистондан нафақат дипломатик мослашувчанликни, балки стратегик барқарорликни ҳам талаб қилмоқда. Глобал таъсир доираларни қайта тақсимлаш шароитида савдо муносабатлари таҳдидлар босими остида эмас, балки ўзаро ҳурмат асосида қурилиши керак. АҚШнинг “Ҳамкорлик” номли бир томонлама, тартибсиз ҳужумлари кескин ва мустақил позиция билан қарши олиниши аниқ. Қозоғистон сиёсий етуклик ва иқтисодий мустақилликнинг навбатдаги синови олдида турибди. Шуни таъкидлаш лозимки, вақтинчалик маваффақият учун қилинган чекиниш узоқ муддатли қарамликка ва халқаро савдога таъсир қилиш воситаларини йўқотишига олиб келиши мумкин.
Ҳужжат Жамия
