Қирғизистонда рус айғоқчиларининг ҳибсга олиниши: Ёлловчиликми ёки давлат тўнтаришига уринишми?
Қирғизистон Миллий хавфсизлик бўйича давлат қўмитаси 17 апрель куни Ўш шаҳрида тўрт кишини “Ёлловчилик” айби билан ҳибсга олди. Улар “Қирғизистон фуқароларини Украинадаги урушга ундаганликда” айбланмоқда. Қўлга олинганлар “Россотрудничество” томонидан молиялаштирилган “Россия уйи” ташкилотининг ходимаси Наталя Секерина, Ўш шаҳар ҳокимлигининг ахборот бўлими мутахассиси Сергей Лапушкин ва Жалолобод вилоятидаги Майлу-Сув чироқ заводининг ишчиси Россия фуқароси Виктор Василев эканлиги маълум қилинди.
Мазкур воқеа ортидан дарҳол Россия матбуотида Қирғизистон расмийларини қораловчи бир қанча баёнотлар пайдо бўлди. Масалан, Россотрудничество раҳбари Евгений Примаков Наталя Секеринани чиқариб олишини айтиб, “Бу бир провокациядир. Наталяни чиқариб оламиз. Биз ўзимизникиларни ташлаб қўймаймиз. Хулоса чиқди: у самарали ва ёқимсиз бўлади”, деди.
Секерина 2024 йилнинг июл ойидан бери ушбу ташкилотда ишлаб келади. Яна бир айбланувчи Василев эса бир қанча Телеграм каналларини очиб, у орқали пропаганда маълумотларни тарқатган. У икки ҳафта олдин берган интервюсида олти ойдан бери Африкада яшаётганини айтган эди. Василев “Вагнер” ҳарбий компаниясининг раҳбари Евгений Пригожиннинг ўлимидан сўнг Африканинг Буркина-Фасо давлатида Россия таъсирини кучайтириш кампаниясини олиб борган. Унинг Телеграм ва ижтимоий тармоқлардаги каналлари Қирғизистонда ҳам фаол ҳаракат олиб боради. “Регнум” ахборот агентлигининг бош муҳаррири Марина Аҳмедованинг Телеграмга айтишича, Василев уларнинг Африка ва Марказий Осиё бўйича мутахассиси бўлган.
25 апрель куни Миллий хавфсизлик бўйича давлат қўмитаси раиси Қамчибек Ташиев ва Россиянинг Қирғизистондаги элчиси Сергей Вакунов ўртасида бўлиб ўтган учрашувдан сўнг Секерина ва яна бир айбланувчи уй қамоғига чиқарилди. Бу Қирғизистон расмийларининг Россияга тиз чўкиш сари қадам ташлаганидан далолат беради.
Хўш, Қирғизистон ва Россия ўртасидаги муносабатларнинг кескинлашишига нима сабаб бўлди? Қуйида воқеанинг келиб чиқиш сабабларига тўхталиб ўтамиз.
Авваламбор, шуни унутмаслик керакки, Совет Иттифоқи парчаланганидан кейин ҳам Россиянинг Марказий Осиё, жумладан Қирғизистондаги ҳукмронлиги сақланиб қолган. У ҳар доим бу ўлкадаги қўғирчоқ ҳукмдорларни алмаштириш орқали халқ норозилигини бостириб келган. Масалан, 2005 йилги давлат тўнтаришида Акаевни Бакиев билан алмаштирди. Сўнг Бакиев Америка билан алоқа ўрнатишга киришгач, 2010 йилда унинг ўрнига Атамбаевнинг жамоасини олиб келди. Кейин эса Атамбаевнинг қайсарлигидан қутулиб, ўзига бутунлай бўйсунадиган Жеенбековни президентликка олиб келди. Бу давр мобайнида Россия ўз одатига кўра қаттиқ босим сиёсатини олиб борди. Бироқ 2020 йилги сайловдан кейин бошланган қўзғолонда қамоқдаги Жапаровни ўзига кадр сифатида танлашга мажбур бўлди. 2022 йилда бошланган Украина уруши туфайли Россия Марказий Осиёдаги таъсирини сақлаб қолиш учун сиёсатини юмшатишга мажбур бўлди. Бунинг натижасида Қирғизистон ҳукумати Хитой билан ҳамкорликни кучайтирди ва Ғарб учун ҳам айрим эшикларни очди. Хитой билан стратегик шартнома тузилгани ва мамлакатнинг барча муҳим ресурслари Хитой ширкатларининг ихтиёрига топширилгани ҳамда икки давлат ўртасидаги товар айирбошлашнинг жадал суръатларда ўсиб бораётгани бунинг далилидир. Шунингдек, Россия ўнлаб йиллар давомида тўсқинлик қилиб келаётган Хитой-Қирғизистон-Ўзбекистон темир йўли лойиҳаси ҳам 2024 йил 27 декабрда расман амалга оширила бошланди.
Бундан ташқари, Қирғизистон расмийлари 2024 йил 25 июн куни Европа Иттифоқи билан “Кенгайтирилган шериклик ва ҳамкорлик” тўғрисида стратегик келишувни имзолади. Унинг доирасида икки томонлама бир қанча шартномалар имзоланиб, Европанинг мамлакатдаги таъсирини кенгайишига йўл очилди. Айни пайтда, 3 апрель куни Ўзбекистоннинг Самарқанд шаҳрида бўлиб ўтган “Европа Иттифоқи – Марказий Осиё” саммитида Европа Комиссиясининг президенти Урсула фон дер Ляйен “Global Gateway” лойиҳаси доирасида Марказий Осиёга йўналтирилган 12 миллиард евролик сармоя пакетини эълон қилди. Ушбу сармоялар асосан минтақадаги қимматбаҳо металларни қазиб олиш ва ташиб кетишга қаратилган. Қирғизистон ҳукумати бу билан кифоялалиб қолмади. Бош вазир Адилбек Қосималиевнинг апрел ойида Вашингтонга қилган сафари чоғида ноёб ер минералларини қазиб олиш бўйича музокаралар олиб борилди. Шунингдек, Қамбар-Ота 1 ГЭС лойиҳаси ҳам муҳокама қилинди.
Буларнинг барчаси Кремлни хавотирга солиб, ўзининг томорқаси деб билган минтақага нисбатан сиёсатини ўзгартиришга ундади. Хусусан, Трамп ҳокимиятга келиши ортидан Россиянинг халқаро майдондаги позицияси вақтинча бўлса ҳам мустаҳкамланиб, Марказий Осиёга эътибор қаратиш имкони пайдо бўлди. Бунинг аломатлари дастлаб Россиядаги меҳнат муҳожирларига нисбатан қонунларнинг кучайтирилишида кўрина бошлади. Сўнг қирғизистонлик меҳнат муҳожирларининг Россия куч ишлатар тизими томонидан ҳаммомда калтакланиши халқнинг қаттиқ норозилигига сабаб бўлди. Ушбу воқеаларга параллел равишда Қирғизистон ҳукумати мамлакатда давлат тўнтаришига уринишда гумон қилинган бир неча кишини ҳибсга олди. Бунинг ортидан рус жосуслари ҳибсга олиниб, айримлари уй қамоғига чиқарилди.
Юқоридагилардан кўриниб турганидек, қирғиз ҳукуматининг рус миллатига мансуб Қирғизистон ва Россия фуқароларини ҳибсга олишини Россияга қарши бош кўтариш эмас, балки ўз тахтини сақлаб қолиш учун қилинган уриниш сифатида баҳолаш лозим. Қамоққа олинган кишиларга “Украина урушига Қирғизистондан одамларни ёллаган” деган айб қўйилиши эса, халқни чалғитиш учун атайин ўйлаб топилган. Чунки, бундан аввал Украинадаги урушда 360 нафар қирғизистонлик иштирок этгани ва улардан 38 нафари ҳалок бўлгани хабар қилинган эди. Бироқ, бу воқеалар Россия ва Қирғизистон ўртасида ҳеч қандай келишмовчиликни келтириб чиқармади. Демак, бундан кейин Россиянинг минтақа расмийларига босимни янада кучайтириш эҳтимоли катта. Бу босимга дош бериш учун қирғиз режими бошқа мустамлакачининг қўйнига кириши керак бўлади. Агар Америкага таянадиган бўлса, Трампнинг сиёсати ҳаммага маълум. Унинг савдогар табиати Қирғизистоннинг оз ресурслари учун Россия билан келишмовчиликка боришга рози бўлмайди. У моддий манфаатларга эришиш учун қўғирчоқ ҳукмдорларини қурбон қилишдан тап тортмайди.
Европага таяниш имкониятига қарайдиган бўлсак, Украина масаласида Европанинг заиф позицияси яққол намоён бўлди. Европа Россиянинг қаршисида биз каби узоқдаги учинчи дунё давлатлари у ёқда турсин, Украина каби қўшниларини ҳам Америкасиз ҳимоя қила олмаслигини намоён қилди.
Хитойга келсак, у доимо иқтисодий манфаатларни биринчи ўринга қўяди. Шунингдек, у ўзининг маневр сиёсати орқали қўлга киритган имкониятларидан ажралиб қолишни хоҳламайди. Хусусан, Хитойга таяниш Шинжон тарихи кўрсатганидек, бутун халқнинг хитойлашишига олиб келади. Ҳозирда у ердаги биродарларимизга нисбатан амалга оширилаётган ваҳшийликлар ҳеч кимга сир эмас.
Шундай экан, эй Қирғизистон расмийлари! Сиз мусулмонларга, Исломга ва Аллоҳга суянинг. Кофир мустамлакачиларни рози қилиш учун қабул қилинаётган Исломга қарши қонунлар уларни ҳеч қачон қониқтирмайди. Шунинг учун, Аллоҳга таваккул қилиш билан икки дунё саодатига эришинг! Аллоҳ Таоло айтади:
وَعَلَى ٱللَّهِ فَتَوَكَّلُوۤا۟ إِن كُنتُم مُّؤۡمِنِینَ
“Агар мўмин бўлсангизлар, ёлғиз Аллоҳгагина суянинглар!”. (5:23)
Ҳизб ут-Таҳрирнинг Қирғизистондаги матбуот бўлими
