بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
Туркия ва яҳудий вужуди ўртасидаги муносабатларнинг кескинлашуви ҳақиқати ҳамда Сурия масаласи
12-канал 2025 йил 25 март куни Нетаняху Туркиянинг Суриядаги экспанцияси ҳақидаги хавотирларни муҳокама қилиш учун хавфсизлик бўйича маслаҳатлашувлар ўтказганини маълум қилди. Каналга кўра, у Анқара билан қарама-қаршиликни муқаррар деб кўрсатишга уринган. 2025 йил 4 февралда «Reuters» агентлиги суриялик ва хорижий манбаларга таяниб, президент Аҳмад Шара билан Эрдоган Туркияга Суриянинг марказий қисмидаги Бодия саҳро ҳудудида иккита база очишига рухсат берадиган келишув имзолаши мумкинлиги ҳақида хабар берди. Шарқул Авсат газетаси 2025 йил 27 март куни Туркия мудофаа вазирлигига таяниб маълум қилишича, Туркия Суриянинг янги ҳукумати талабларидан келиб чиқиб, Сурия армияси салоҳиятини кучайтириш доирасида ўқув базасини барпо этиш имкониятини ўрганмоқда.
Яҳудий вужуди, унинг бош вазири маълум қилганидек, янги Яқин Шарқ харитасини чизмоқда. У минтақага, шу жумладан Сурияга ҳукмронлик қилишни ва у ерда буюриб қайтарувчи бўлишни хоҳлайди. Шунинг учун 1974 йилги келишувни бузди, Жўлон тепаликларига кириб, Даръа ва Дамашқ чеккаларига етиб келди, Хермон тоғини эгаллаб олди ва унинг ичидаги фаолияти учун миллиард доллар ажратилишини эълон қилди. У ердаги друзларни қабул қилганини эълон қилиб, уларга ёрдам бера бошлади. Шунингдек, у ердаги курд миллатчи исёнчиларни қўллаб-қувватлашини ҳам маълум қилди. Шундан сўнг, исёнчиларни исканжага олиши мумкин бўлган турк таъсирининг саҳрога қадар кенгайиши ҳақида гапирила бошлади.
Суриянинг янги режими яҳудий вужуди олдида ўзининг кучсизлигини кўрсатди. У жиҳод эълон қилмади ва Аллоҳга таваккал қилмади. Ҳолбуки, Сурия халқи қуролланган, тахминан 13 йил давомида жанговар тайёргарликдан ўтган ва уруш муҳитига ўрганиб қолган эди. Улар яҳудий вужудини Жўлон тепаликларидан ҳайдаб, Фаластинни озод этиш сари олға силжишлари ҳам мумкин эди. Лекин янги режим устида турган мағлублар дунёга берилишни ва золимларга таянишни афзал кўришди. Президент Аҳмад Шара Суриянинг чарчаганини ва урушни истамаслигини эълон қилди. У бу билан ўз халқининг маънавиятини синдирди, ўзининг заифлигини ва қаршилик кўрсатишга қодир эмаслигини очиб берди. Бундан ташқари, ташқи ишлар вазири ва Дамашқ губернаторининг «Сурия яҳудий вужуди билан тинчлик ўрнатишни истайди» деб берган баёнотлари яҳудийлар тамагирлигини кучайтирди.
Америка яҳудий вужудининг, гарчи у унинг асрандиси бўлса ҳам, ўз сиёсати доирасидан чиқишини, минтақадаги ишларни чалкаштириб, у ерга ҳукмронлик қилишини истамайди. Шунинг учун уни тўхтатиб қолиш керак деб билади. Суриянинг янги раҳбарлари унинг буйруғига бўйсунишди. Шу сабабли Сурияда Туркиянинг таъсир доираси кенгайиши, янги базаларни очиб, Сурия армиясини машғулотдан ўтказиши ҳақидаги гап-сўзлар келиб чиқди. Туркия Американинг кўрсатмасисиз ҳаракат қила олмайди. У унинг кўрсатмаси билан 2016 йил Сурияга кирган ва у ерда унинг розилиги билан мавжуд бўлиб турибди.
Туркия режими 1949 йил яҳудий вужудини тан олган режимларнинг биринчиларидан бўлди. У ўзининг Ғарбнинг бир қисми эканлигини ва секуляр миллатчи режим эканлигини исботлаш учун шу кунларгача бу муносабатларни сақлаб келди. У минтақада мусулмонларга нима бўлаётганига аҳамият бермайди. Халқ ғазабини сўндириш учун қоралаш ва норозилик намойишларига рухсат бериш билан кифояланади. Шунинг учун гоҳ яҳудий вужудининг ҳаракатларини қораласа, гоҳ у билан дипломатик ваколатларни камайтиради. Лекин, у ҳар қанча қирғинларни содир этса ҳам, у билан муносабатларни сақлаб қолади.
Туркия режимига таяниш икки сабабга кўра хавфли. Биринчидан: у Ислом ва мусулмонлар манфаатларини эмас, балки фақат ўзининг миллий манфаатларини кўзлайдиган секуляр миллатчи режимдир. Иккинчидан: у Ғарбга боғланган бўлиб, яҳудий вужудини барпо қилиб, уни қўллаб-қувватлаган Америка ва Европанинг изидан боради. Чунки у Британия орбитасида (таъсир доирасида) айланган пайтида, 1956 йил Мисрга қарши уч томонлама агрессияни қўллаб-қувватлаган. Яҳудий вужуди Фаластинни, шу жумладан Қуддусни босиб олганига, мусулмон аҳолини қувғин қилиб, у ердан кўчириб юборганига қарамай, у билан барча соҳаларда кўплаб шартномалар тузган. Туркия Эрдоган даврида Америка орбитасида айлана бошлаганида эса, буларнинг барчасини бугунги кунгача давом эттирди. У Ғазо аҳлига хиёнат қилди. Ҳолбуки, у ўзини уларга ёрдам кўрсатадиган қилиб кўрсатган ва улар унга ишонишган эди. Биз уларга нима бўлганини кўрдик. У Американинг буйруғига биноан уларни қутқариш учун бирон бир аскарни ҳаракатга келтирмади ва уларга ёрдам кўрсатиш учун бирорта ўқ узмади.
У вазиятни юмшатиш ва қўзғолончиларни Идлибга тўплаб, уларни алдаш, уларни Ҳалабдан чиқариб, Россия ва режимга топшириш устида Россия ва Эрон билан келишганида Сурия аҳлига хиёнат қилди. Шунинг учун у улар билан бирга тўкилган қонлар учун жавобгардир. У тоғут Башар Асадни мухолафат билан яраштириш ва БМТнинг 2254-резолюциясини амалга ошириш устида ишлади. Бироқ тоғут, Америка БМТ резолюциясини амалга оширишда сусткашлик қилган бўлишига қарамай, у ҳали ҳам мени қўллаб-қувватлайди, деб алданиб қолди. Шунингдек, Саудия ва араб давлатлари у билан ярашиб, уни мухолафат билан ярашишга ҳамда Америка қарорини амалга оширишга авраш учун, 2023 йил 19 майда Жиддада бўлган ҳамда 2024 йил 11 ноябрда Риёзда бўлган араб ва исломий давлатлар саммитига таклиф қилишганида алданиб қолди. У буни тушунмади ва эски дўсти Эрдоганнинг фақат Америка кўрсатмаси билан ҳаракатга келишини унутиб, унинг таклифларига эътибор бермади. Улар қўзғолончиларни Идлибнинг барча ҳудудларини ўз назоратларига олишларига ундаш орқали унга босим ўтказмоқчи бўлишди. Бироқ, Сурия аҳли фурсатни ғанимат билиб, Дамашққача етиб борди. Натижада Туркия, Америка ва бошқалар воқеликни қабул қилишга мажбур бўлишди. Сўнг Туркия ва тегишли томонлар Башар Асаднинг тинч-омон чиқиб кетишини таъминлаш, Туркиянинг ва унинг ортидаги Американинг буйруғига бўйсунадиган Жўлоний бошчилигидаги Туркияга боғланган шахсларни олиб келиш учун йиғилиш ўтказишди.
Яҳудий вужудини минтақага ўрнатишдан мақсад яҳудийлар Европада қувғин қилинмоқда деган баҳона билан Фаластинга жойлаштиришгина эмас эди. Балки у, Британия бош вазири Черчилл таъкидлаганидек, Ғарбнинг исломий ўлкалар марказидаги илғор базаси бўлиши учун ўрнатилди. Бу ғояга ҳомийлик қилган ва то юлдузи сўниб, Американинг юлдузи порлагунига қадар унга эътибор билан қараган давлат шу Британиядир. Сўнг бу ғояни Америка қабул қилди ва яҳудий вужуди омон қолиши учун уни қўллаб-қувватлади. Шунинг учун исломий ўлкалардаги Ғарб ўрнатган мавжуд режимлар яҳудий вужудини сақлаб қолиш мажбуриятини ўз зиммасига олишди. Улар қила оладиган энг кўп нарса Американинг икки давлат ечими лойиҳасини амалга оширишга чақиришдир. Бу ечимга кўра, яҳудий вужуди Фаластин ҳудудининг катта қисмини эгаллайди ва унинг кичик бир қисмида Фаластин аҳлига номига давлат қилиб берилади.
Яҳудий вужуди нафақат Фаластин аҳлига йўқ қилиш ва кўчириш билан таҳдид қилмоқда, балки, орзуси «Нилдан Фуротгача» эканлигини англаган бутун минтақага, ҳатто Туркияга ҳам таҳдид қилмоқда. Аммо у (Туркия) яҳудий вужуди билан урушга кириш ҳақида ўйламайди. Унинг армияси Суриядаги базаларида жойлашган бўлсада, босқинчиларни – босиб олган ҳудудларида қолишини, ҳатто бундай ҳудудларни кўпайтириши мумкинлигини эълон қилган яҳудийларни – қувиб чиқариш учун бир қадам ҳам ташламайди.
Сурия аҳли режимга қарши узоқ йиллар курашди ва бу курашда миллион киши шаҳид бўлди. Одамлар қувғин қилинди, уйлари вайрон этилди ва ҳатто улар уруш муҳитига ўрганиб қолдилар. Шунинг учун улар яҳудийларга қарши жангни давом эттиришлари керак. Улар Ғазога, ҳатто Иордания, Анбар, Ливан, Анадолу ва Ўрта ер денгизига қараганда анча катта стратегик таъсирга эгадирлар. Улар Туркия режимига таянмасликлари лозим. Чунки у қўзғолон йилларида уларни сотгани каби яна сотади. Шундай экан, улар Ғолиб Аллоҳга таваккал қилиб, Исломни татбиқ этишга содиқликларини эълон қилсинлар. Аллоҳга, Унинг Росули ва мўминларга садоқатли бўлган онгли ва холис кишилардан ёрдам сўраб, Халифаликни эълон қилсинлар, Аллоҳнинг Китоби ва Росулининг Суннатидан истинбот қилинган Халифалик конституциясини татбиқ этсинлар.
Роя газетасининг 2025 йил 9 апрел, чоршанба кунги 542-сонидан
