بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
Уч томонлама Ақаба саммити ва унинг аччиқ сиёсий воқелиги
Қизил денгиз соҳилида, энг муҳим соҳил бўйи шаҳар ҳисобланган Ақабада уч томонлама саммит бўлиб ўтди. Унда Иордания қироли Абдуллоҳ иккинчи, Миср президенти Абдулфаттоҳ Сисий ва Фаластин маъмурияти раҳбари Маҳмуд Аббос иштирок этди. Ақаба шаҳри яҳудий вужуди томонидан босиб олинган Эйлат шаҳридан ва келгинди яҳудийларнинг дам олиш маскани бўлган пляждан атиги юзлаб метр узоқликда жойлашган. Саммит вақтининг аҳамияти у ўтказилган жойнинг аҳамиятидан кам эмас. Бу 2023 йил 7 октябр воқеаларидан кейин ўтказилган илк уч томонлама саммитдир. Саммит АҚШ давлат котиби минтақага сафар буюриши ортидан (бу унинг воқеа бошланганидан буён бешинчи сафари) ва Ғазо секторида тўхтамай давом этаётган геноцид уруши авжига чиққан бир пайтда бўлиб ўтди. Биз бу мақолада ушбу саммитнинг моҳиятига, Ғазода содир бўлаётган воқеалар фонида унинг оқибатларига ва Блинкеннинг минтақага сўнгги сафари билан боғлиқлигига, шунингдек, натижалар очиқ баён қилинган ёки сир сақланган бўлишидан қатъий назар, ушбу саммитдан нималар келиб чиққанига тўхталиб ўтамиз.
Уч томонлама саммит ҳақида гапиришдан олдин, у ҳақдаги сиёсий тасаввур ва унинг натижалари янада аниқроқ бўлиши учун Блинкеннинг минтақага сафарини ва ундан кўзланган мақсадни таҳлил қилиб, уни ушбу саммитга боғлаш лозим. Блинкеннинг бир қатор араб давлатларини, шунингдек, Туркия, яҳудий вужуди ва Рамаллоҳ маъмуриятини ўз ичига олган минтақага сафари кўриб чиқиладиган бўлса, унинг бир қанча турли сиёсий мақсадлар учун бўлгани кўринади. Лекин ушбу мақсадларнинг барчаси Фаластинда, хусусан, Ғазо секторида содир бўлаётган воқеаларга, мисол учун, урушдан кейинги тартиблаштириш ишларига алоқадор мақсадлардир. Урушдан кейинги тартиблаштириш ишлари бевосита Миср режимига, умуман, мусулмон юртлардаги бошқа режимларга ҳамда қайта қуриш ишларидаги уларнинг келгуси ролларига боғлиқ. Шунингдек, Ливан фронтида юзага келган кескинликка ҳамда Эрон ҳизбининг интизомини Американинг кескинликка йўл қўймаслик йўналишида сақлаб қолишга ёки Ғарбий Соҳилдаги воқеалар ва уларнинг Ғарбий Соҳил хусусида Нетаняху ҳукумати режаларидан хавфсираётган Иорданияга ҳам боғлиқ.
Ақаба саммити билан боғлиқ бўлган Блинкен сафаридан кўзланган мақсадларнинг энг муҳими яҳудий вужудини Ғазо секторини босиб олиш ва аҳолисини кўчириб юбориш фикридан воз кечишга мажбурлаш учун унга босим ўтказишдир. Зеро, Америка жанговар амалиётлар тўхтатилиб, Ҳамас ҳаракати четлатилганидан сўнг сиёсий ва ҳарбий воқеликни ўзгартиришга олиб келадиган чиқиш йўлини ўзига тобе режимлар назорати ва кўмагида Ғазо секторини Фаластин маъмурияти назоратига топшириш деб биляпти. Айниқса, Америка яҳудий вужудининг секин илдамлаётганини, ҳарбий операцияни ўз истаги бўйича ҳамда Ғазо аҳолисини кўчириш ва бевосита назоратни қўлга олишдан иборат ўз кун тартибини амалга оширишига имкон берадиган тарзда тамомлай олмаётганини кўриб турибди… Бу қоқилиш уни урушдан кейин Американинг йўлидан боришга мажбур қилади ва Америка бундан фойдаланади. Шу муносабат билан Блинкен Рамаллоҳга бориб, маъмурият раҳбарига маъмурий-сиёсий чоралар кўриш тўғрисида қатъий топшириқлар берди. Токи маъмурият Ғазо секторини қайтариб олишга ҳамда яҳудий вужуди Ғарбий Соҳилда керакли имкониятни берса, ҳужжатларни қайта тартибга келтиришга тайёр бўлсин. Ушбу сиёсий мақсад, яъни Ғазо секторини маъмуриятга қайтариш учун керакли замин ва шароитни тайёрлаш доирасида Ақаба саммити бўлиб ўтди.
Якуний баёнотда асосий эътибор Ғазо секторидаги урушни тўхтатишга ҳамда тинч фуқароларни ҳимоя қилиш ва Ғазо секторига инсонпарварлик ёрдамлари етказилишини таъминлаш номи остида инсоний йўқотишларни камайтириш учун босимни давом эттиришга қаратилди. Баёнотда, шунингдек, (Исроил)нинг фаластинликларни Ғарбий Соҳил ва Ғазо секторидан кўчиришга қаратилган ҳар қандай режаларига қарши чиқиш зарурлиги ҳамда Ғазо секторининг айрим қисмларини қайта эгаллашдан ёки у ерда хавфсиз зоналарни яратишга уринишлардан огоҳлантириш зарурлиги, шунингдек, яҳудий вужудини халқаро миқёсда қоралаб, унга қарши чиқиш кераклиги ҳам таъкидланди. Бундан ташқари, Ғазо билан Ғарбий Соҳилни ажратишга қаратилган барча уринишлар рад этилиши, келгинди яҳудийлар томонидан амалга оширилаётган агрессив ҳаракатлар ва Қуддусдаги муқаддас даргоҳларнинг оёқ-ости қилинишини тўхтатиш муҳимлиги ҳам урғуланиб, у ердаги вазият назоратдан чиқиб кетишидан, минтақадаги вазият кескинлашишидан огоҳлантирилди.
Бинобарин, бу саммит Американинг талаби билан ҳамда унинг Ғазо секторини Фаластин маъмуриятига қайтаришга эришишдан иборат урушдан кейинги сиёсий мақсади учун бўлди. Саммит, шунингдек, Ғазо аҳлини кўчириш мавзуси Миср ва Иордания режимлари томонидан рад этилгани, ечим эса Американинг урушдан кейинги тасаввурида гавдаланган ва у ўртага ташлаётган ечимдан иборат экани борасида яҳудий вужудига нома йўллаш учун ҳам ўтказилди. Зеро, бу уруш тўхтовсиз давом этаётган қирғинлар манзарасида ҳамда ҳукмдорлар хиёнати ва тил бириктирувидан ғазабга келган жамоатчилик фикрини ва кўчалар ҳароратини кўтараётган жонли эфирларда намоён бўлиб, режимларнинг ташвишига айланиб қолди. Америка урушдан кейинги ушбу жараённинг «икки халқ, икки давлат» лойиҳасига ҳаёт бағишлашини хоҳлайди. Бу лойиҳа икки таянчга, яъни Ғарбий Соҳил ва Ғазо секторига асосланади ва Ғазо секторини Фаластин маъмуриятига қайтаришни талаб қилади.
Ушбу саммитнинг урушдан кейинги вазиятни Америка истаган йўналишга солишдаги сиёсий салмоғи жуда оз. Аксинча, яҳудий вужуди Америка талабига бўйсуниб, Ғазо секторини маъмуриятга топширишга рози бўлган ёки Америка буни яҳудий вужудига юклашда муваффақиятга эришган тақдирдагина бу саммит салмоқли ва қўллаб-қувватловчи саммит бўла олади. Ҳолбуки, яҳудий вужуди ҳозиргача ҳарбий операцияни, унинг қонли ва қирғинбарот версияси (кўриниши) билан якунлашга қаттиқ ҳаракат қилиб, ўз обрўсини бироз тиклайдиган ютуққа эришишга интилмоқда. У урушдан кўзланган бошқа мақсадларни, энг муҳими, келажакда Ғазо секторидан келадиган ҳар қандай таҳдидни бартараф этишни ҳам истайди. Аммо қирғинбарот йўли билан Ғазо секторида тирик қолган одамларнинг барчасини ҳайдаб чиқариш «ихтиёрий» кўчишни бошқа альтернативи бўлмаган воқеликка айлантирди. У ўз сиёсатини Америка билан бўлган келишувларга мувофиқ чекловлардан қочиш ва интизомга риоя қилиш ўртасида давом эттирмоқда. Лекин у, табиийки, Ақаба саммитига ҳам, Ғазо секторидаги сиёсий ва ҳарбий воқеликни ўзгартириш ҳамда урушни ютуқ билан якунига етказиш зарурлиги борасида у билан ҳамфикр бўлганларга ҳам, урушдан кейинги тартиб борасида унга қарши бўлганларга ҳам эътибор бермасдан ўз сиёсатини давом эттирмоқда. Чунки у аҳолини кўчиришни ва Ғазо секторини қўшиб олишни истайди. Улар (араб режимлари) эса можарога барҳам бериш ҳамда яҳудий вужуди билан муносабатлар нормаллашуви жараёнини ва унинг минтақага интеграциялашувини бошлаш учун хўжайинлари Американинг «икки халқ, икки давлат» лойиҳаси амалга ошишини хоҳлашади. Америка ўнинг дунёга ҳукмронлигини ва биринчи давлатлик мақомини сақлаб қоладиган ҳамда мусулмонларнинг уйғонишига тўсиқ бўладиган сиёсий, иқтисодий ва ҳарбий лойиҳаларда бу минтақани ўз найзасининг учи бўлишини хоҳлайди. Хитойга қарши туришда ҳам у шу минтақадан фойдаланади. Араб режимлари ҳам хиёнат ва лоқайдлик туфайли қулаш арафасида турган тахтлари учун ташвиш манбасига айланган масаланинг тугатилишини хоҳлашади.
Хулоса қилиб айтганда, ушбу саммит ҳукмдорларнинг заиф ва хорлигидан бир кўринишдир. Ҳукмдорларнинг хор бўлишларига сабаб шуки, улар Ғарб малайлари бўлиб, ўз қарорларини Америкага топшириб қўйишди. шунингдек, мамлакат бойликларини ва ҳарбий потенциалини Американинг мустамлакачилик йўналишига гаров қилиб қўйишди… Ҳолбуки, унинг йўналиши яҳудий вужудига ғамхўрлик қилиш ҳамда Ислом Умматидан, унинг юртлари ва ақидасидан ўч олишдан иборат. Шундай экан, мусулмон юртларидаги бундай фожиавий сиёсий воқелик шароитида Фаластин аҳли учун нажот йўли фақатгина мусулмон халқларнинг ҳамда куч эгаларининг онгли сиёсий етакчилик орқасида туриб ҳаракатга келишидан иборат. Шунда бу сиёсий етакчилик малай режимларни қулатиб, мусулмон юртларни Ғарб нуфузидан озод қилади. У Ислом ақидасига ва мусулмонларни шаръий аҳкомлар билан бошқариладиган манфаатларига мувофиқ мустақил қарор қабул қилиб, Фаластинни озод этиш ва яҳудий вужудини йўқ қилиш учун дарҳол ҳаракатга келади.
Роя газетасининг 2024 йил 17 январ чоршанба кунги 478-сонидан
