بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
Халифалик қандай барпо этилади?
Шайх Исом Амира
Ҳақ Таборака ва Таоло бундай дейди:
الَّذِينَ إِن مَّكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ وَأَمَرُواْ بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنكَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ
«Уларни (яъни мусулмонларни) агар Биз ер юзига ғолиб қилсак – улар намозни барпо қиладилар, закотни (ҳақдорларга) адо этадилар, маъруфга буюриб, мункардан қайтарадилар. (Барча) ишларнинг оқибати Аллоҳнинг (измидадир)» [Ҳаж 41]
Заҳҳок бу оят тафсирида «бу Аллоҳ Азза ва Жалланинг Ўзи мулк берган кишиларга қилган шартидир», деди. Ибн Ошур бундай деган: «Оятдаги намознинг барпо этилишига келсак, у динни қоим қилишга ва унинг қалбдаги таъсирини янгилашга далолат қилади. Закот эса, у Уммат аъзолари ҳаёт низомида ўзаро яқин бўлишлари учун берилади. Яхшиликка буюриш ва ёмонликдан қайтаришга келсак, Умматнинг барча аъзоларини Ислом қонунларига ўз ихтиёрлари билан амал қиладиган қилиш учундир». Сабоҳ ибн Савод Киндий бундай дейди: «Мен Умар ибн Абдулазизнинг одамларга хутба қилганини эшитгандим. У
الَّذِينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ
«Уларни агар Биз ер юзига ғолиб қилсак», оятини ўқиб, бундай деган: «Огоҳ бўлингки, бу оят фақат раҳбаргагина тааллуқли эмас, балки раҳбарга ҳам, фуқарога ҳам тааллуқлидир. Мен сизларга раҳбарнинг фуқаро, фуқаронинг раҳбар устидаги ҳаққидан хабар берайми? Сизнинг раҳбар устидаги ҳаққингиз шуки, у сиздан устингиздаги Аллоҳнинг ҳаққини олади ва сизларга бошқа бирингиз устидаги ҳаққингизни олиб беради, қўлидан келганча сизни энг тўғри йўлга етаклайди. Раҳбарнинг устингиздаги ҳаққи эса, итоатдир, унга осийликсиз ва мажбурликсиз ва сирини ошкор этмай, қарши чиқмай итоат қилмоғингиздир».
Шунинг учун ҳам ўтган замон ва асрларда фақиҳлар ўз асарларида Ислом давлатини барпо этиш билан боғлиқ бирорта боб очган эмаслар. Бунга сабаб улар Ислом давлати мавжуд ва барқарор бўлган пайтда яшаганлар, бир кун келиб бу давлатлари ағдарилиши мумкинлигини хаёлларига ҳам келтирмаганлар. Бироқ Ислом давлати илк барпо бўлгандан кейин ўн уч аср ўтгач, ҳақиқатда ағдарилди… ва ағдарилганига юз йилдан зиёд вақт ўтиб кетди. Мустафо Камол ва унинг гумашталари инглизлар ёрдамида Усмоний Халифалик давлатини ағдаришгач, кўплаб уламо бунга қарши чиқди, Истанбулдан шайхул Ислом Мустафо Сабрий, Ҳиндистондаги Деобанд университетидан бир неча уламолар каби. Шунингдек, Аҳмад Шавқий сингари шоирлар Халифаликка атаб марсиялар битди… Аммо Мустафо Камол ушбу уламою шоирларга – Аллоҳ уларнинг барчасини раҳмат қилсин – қарши курашди ва овозларини ёпди, қамоққа ташлади ва сургун қилди. Улардан кейин келган уламолар, ҳизблар, жамоалар ва ҳаракатлар эса, тубдан ўзгартириш билан эмас, балки ислоҳот олиб бориш орқали унинг ағдарилиши натижасида келиб чиққан оқибатлар билан овора бўлишди. Ораларида ижтиҳод қилишга қодир мусулмонлар Ислом давлатини барпо этиш тариқатини шаръий тартибли асосга мувофиқ баён қилиб бермадилар. Аммо буюк олим шайх Тақийюддин Набаҳоний – Аллоҳ раҳмат қилсин – бунга қодир бўлди. Шайх Ҳизб ут-Таҳрирга асос солиб, уни ўз аҳлини ҳаргиз алдамайдиган, худди Росулуллоҳ ﷺ ва ул зотнинг саҳобаи киромлари – Аллоҳ барчаларидан рози бўлсин – уюшмаси юрган минҳож-йўлдан юрадиган Ҳизбга, уюшмага айлантирди.
Ислом давлатини барпо этиш тариқати, шубҳасиз, шаръий ҳукм бўлиб, баъзилар уни адо этса қолганлардан соқит бўлади. Бу аҳкомлар Аллоҳ Таолонинг اقْرَأْ «ўқи», деган каломидан бошланиб, أنْذِرْ «огоҳлантиринг», كَبِّرْ «улуғланг», طَهِّرْ «покланг», اخْفِضْ «паст тутинг», اهْجُرْ «тарк этинг», اصْبِرْ «сабр қилинг», رَتِّلْ «дона-дона қилиб ўқинг», اذْكُرْ «эсланг», تَبَتَلْ «бутунлай берилинг», تَوَكَّلْ «таваккал қилинг», اصْدَعْ «баралла айтинг», أَعْرِضْ «юз ўгиринг», احْكُمْ «ҳукм юритинг», تَوَلَّ «четланинг», ذَكِّرْ «эслатинг», هَاجَرَ «ҳижрат қилди» (ҳижрат қилинг) ва бошқа каломларигача тинмай нозил бўлиб турди. Ушбу тариқатни қуйидагича баён қилиш мумкин:
Аллоҳ Таолонинг
وَلْتَكُنْ مِنكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ وَأُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ
«Ораларингиздан яхшиликка (Исломга) даъват қиладиган, маъруфга буюриб, мункардан қайтарадиган бир жамоат бўлсин. Ана ўшалар нажот топгувчилардир» [Оли Имрон 104]
каломига мувофиқ, саҳобаларнинг уюшмасидек Ислом асосида уюшма ташкил этилади. Ушбу саҳобалар уюшмаси ваҳий нозил бўлгандан кейин Маккада Росулуллоҳ ﷺнинг атрофларида ташкил топди. У ўз фаолиятида давом этди ва ниҳоят, Мадинага ҳижрат қилишга изн берилди. Бу айни уюшма билан ансорлар ўртасида қилинган иккинчи Ақаба байъати бандларига кўра амалга ошди.
Уюшма аъзолари муракказ (бир нуқтага қаратилган) ҳолда сақофат оладилар ҳамда шахслар Ислом даъвати юкини кўтара оладиган даражага етишлари учун уларни исломий ақлия ва нафсия жиҳатидан шакллантирилади. Бу – Исломнинг асосий фикрлари ҳақида умумий онгдан келиб чиққан жамоатчилик фикрини пайдо қилиш учун жамиятда фаолият қилиш билан бўлади. Бу фаолият давомида, ҳукмдорлар, сиёсатчилар, элита, уламолар ва оддий одамлар томонидан салбий ва ижобий реакциялар бўлади. Кейин даъват куч-қудрат билан бирикиши учун куч-қудрат аҳлидан нусрат талаб қилинади. Натижада ҳукмдорлар ағдарилиб, худди Росулуллоҳ ﷺнинг илк халифаси Абу Бакр розияллоҳу анҳуга байъат қилингани каби, биринчи мўъминлар амирига байъат қилинади.
Давлат барпо этилгандан кейин халифа ичкарида Исломни татбиқ этиш ҳамда уни Умматнинг барча энергиясидан фойдаланган ҳолда, Аллоҳнинг йўлидаги жиҳод орқали ташқарига олиб чиқиш билан шуғулланади. Давлат барпо этиш учун фаолият қилган уюшманинг фаолияти босқич талабларига мувофиқ бошқа соҳага кўчади.
Устоз Аҳмад Маҳмуд ўзининг «Исломга даъват» китобида бундай дейди: «Шу боис, биз Росулуллоҳ ﷺнинг тариқатлари ваҳий белгилаб берган ва ул зот бу йўлдан қилча ташқарига чиқмаган шаръий аҳкомлар эканини унутмаслигимиз лозим. Ўзимиз ҳам мана шу йўлдан қилча ташқарига чиқмаслигимиз керак. Бу ерда услуб, восита ва шакллар ўзгариши мумкин. Чунки бу нарсалар шаръий ҳукм ижроси талаб қиладиган ишлардан бўлиб, худди Росулуллоҳ ﷺнинг ихтиёрига топширилгани каби бизнинг ихтиёримизга топширилган. Ислом диёрини пайдо қилиш ҳам шаръий ҳукм бўлиб, уни бажармай, унга қарши чиқиш шариатга қарши чиқиш ҳисобланади. Биз бу йўлда ихтиёрли эмасмиз. Чунки шариат биз учун ғояни белгилаб бериб, унга олиб борадиган йўлни ҳам белгилаб берган. Бу йўлда танлов йўқ, фақат итоат қилиш бор. Демакки, бу йўлдаги қадамларни шаръий нусус (Қуръон ва Суннат)дан бошқаси белгиламайди. Биз йўлдаги бирор қадамни белгилашда на ақлга эътибор қаратамиз, на шароитга ва на манфаатга. Шаръий нусус ундаги лафзлар далолатидан тушунилади, одамларнинг нафс-ҳавоси ва истак-майллари билан эмас. Ҳатто истак-майл шариатга эргашиши лозим ва бизнинг бурчимиз Аллоҳ Субҳанаҳу ва Таолони рози қиладиган ишларга амал қилишдир. Шунга кўра, биз Росулуллоҳ ﷺнинг тариқатини тушунмоғимиз ва ул зот юрганларидек унда юриб, ул зот амал қилган босқичларни ва ҳар бир босқичда бажарган ишларини белгилаб олмоғимиз шартдир».
Шунга биноан, демак, Росулуллоҳ ﷺнинг Маккадаги даврлари «тушуниладиган ва бу борада ижтиҳод қилинадиган шаръий нусус» бўлиб, Ислом давлатини барпо этишда шундан ўрнак олинмоғи даркор. Токи, Аллоҳнинг халифа қилиш, ғолиб қилиш ва Пайғамбарлик минҳожи асосидаги иккинчи Халифалик соясида хавфсизликни таъминлаш тўғрисида солиҳ амалларни қилувчи мўминларга берган ваъдаси рўёбга чиқсин:
وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَىٰ لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً، يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئاً، وَمَنْ كَفَرَ بَعْدَ ذَٰلِكَ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ
«Аллоҳ сизлардан имон келтирган ва яхши амаллар қилган зотларга худди илгари ўтган зотларни халифа қилганидек уларни ҳам ер юзида халифа қилишни ва улар учун Ўзи рози бўлган (Ислом) динини ғолиб-мустаҳкам қилишни ҳамда уларнинг (аҳволини) хавфу хатарларидан сўнг тинчлик-хотиржамликка айлантириб қўйишни ваъда қилди. Улар Менга ибодат қилурлар ва Менга бирон нарсани шерик қилмаслар. Ким мана шу (ваъда)дан кейин куфрони (неъмат) қилса, бас улар фосиқлардир» [Нур 55]
Аллоҳим, бизни Халифаликнинг аскарларидан ҳамда уни барпо этиш учун жиддий холис фаолият қилувчилардан айла. Эй раҳмлилар раҳмлиси бу кунни бизга яқин қил.
Роя газетасининг 2023 йил 8 март чоршанба кунги 433-сонидан