بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
Америка ҳамда парчаланишнинг турли хил янги омиллари
(Учинчи қисм)
Устоз Ҳамд Тобиб – Байтул Мақдис
Аввалги ҳалқаларимизда биринчи масала билан боғлиқ Американинг парчаланиш омиллари: ушбу федерация пайдо бўлган қонли тарих, у билан боғлиқ ирқчилик қараши, бу қарашнинг бўлиниш ва парчаланишга таъсири ҳақида гапириб ўтдик. Ушбу ҳалқамизда иккинчи масала ҳақида ҳамда айни федерация парчаланишининг учинчи омили ҳақида сўз юритамиз:
2 – Қўшма Штатларнинг иқтисодий даражада бир-биридан фарқли бўлиши ва бунинг бўлиниш-мустақиллик истагига таъсир қилиши.
Қўшма Штатларда – Виржиния ва Флоридадан ташқари – энг камбағал штатлар Жанубий Америкада. Бу камбағаллик асосий қишлоқ ерларда тарқалмоқда. Баъзи маълумотлар ва статистика шуни кўрсатадики, америкаликларнинг 14.5 фоизи ва ундан кўпчилиги жанубда жойлашган. Бу эса, 45 миллион киши камбағаллик чегарасида яшаётганини, тўрт кишилик оиланинг маоши йилига 23.8 минг долларга тўғри келишини англатади.
Аслида, бу АҚШга бўлиниш ва парчаланиш билан таҳдид солаётган жуда нозик масала ҳисобланади. Дарҳақиқат, бўлиниш хавфи ҳақида штатлар мэрлари тилидан қатор баёнотлар янгради. Жанубдаги кўплаб камбағал штатларнинг юкини кўтаришга тайёр эмасликларини таъкидлашди. Ушбу бўлиниш назариясига асосий сабаб америкаликларнинг ақлия ва нафсияларига ҳукмрон бўлган капиталистик мафкурадир. Бу назарияга эга бўлган кимса масъулиятсиз, манфаатпараст, ўзидан бошқанинг юкини кўтаришни истамайдиган, жамиятга шахсий манфаат ва худбинлик билан қарайдиган бўлади. Бу аҳвол ҳам шахс даражасида, ҳам жамият, ҳам шаҳарлар, ҳам штатлар, ҳам бутун Америка халқи даражасида шундай.
Рейтер ахборот агентлиги 2017 йил америкаликлар орасида ўтказган сўровда улардан «23 фоизи ўз штатларини АҚШдан ажралиб чиқишини қўллаб-қувватлаши ёки шуни исташлари маълум бўлди». Ҳатто баъзи штатларда айни мафкурага узоқ йиллардан бери даъват қилиб келаётган партиялар ҳам бор. Масалан, 1984 йил ташкил топган Аляска Мустақиллик партияси «Аляска мустақил давлати»ни барпо қилишга чақириб келади, ўша йилдан бери айни штат аҳолиси орасида миллийлик кайфиятини кучайтиришга сиёсий ва оммавий даражада ҳаракат қилади. Бу партия 2006 йилда АҚШдан ажралиб чиқиш масаласида аляскаликлар учун расмий референдум ўтказишга деярли астойдил бел боғлаган ҳам эди. Қуйида АҚШдан ажралиб чиқишга мойил штатлардан баъзиларини келтириб ўтамиз:
Луизиана;
Техас;
Монтана;
Шимолий Дакота;
Индиана;
Миссисипи;
Кентукки;
Шимолий Каралина;
Алабама;
Флорида;
Жоржия;
Нью-Жерси;
Колорадо;
Орегон;
Нью-Йорк ва бошқалар.
Россия иқтисод ва сиёсат фанлари доктори профессор Игорь Панарин бундай дейди: «Қўшма Штатлар катта олти бўлакдан иборат. Баъзи бўлаклар бой, баъзилари камбағал. Ушбу бой ерларда катта жамоалар истиқомат қилади. Улардан катта бой штат Техас бўлиб, у ерда турли гуруҳлар ва вужудлар бор. Узоқ йиллардан бери техасликлар Қўшма Штатдан ажралиб чиқишни талаб қилиб, шу йўлда курашиб келмоқдалар. Сиёсий ва иқтисодий вазиятнинг мураккаблашиши сабабли айни бўлакларда мустақиллик муаммоси портлаши мумкин».
Трамп АҚШ президенти бўлгач, Калифорнияда мустақиллик талаблари сезиларли даражада кучайди, ҳатто халқаро оммавий ахборот назарини ўзига тортди. Бу «Ҳа Калифорния» ҳаракатининг «Каликсит» шиори остидаги фаолияти билан АҚШдан ажралиб чиқишга чақирувчи оммавий сиёсий кампания ортидан содир бўлди. «Каликсит» худди «Бриксит» Британиянинг Европа Иттифоқидан ажралиб чиқишининг қисқартма сўзидан олингани кабидир. Калифорния Қўшма Штатларда энг гавжум штат ҳисобланади. Унинг аҳолиси 33.871.648 миллион. Шунингдек, у иқтисодий ва технологик марказларни ўз ичига олгани сабабли энг бой штат ҳамдир. Масалан, агар Қўшма Штатлардан ажралиб алоҳида бир давлатга айлангудек бўлса, Калифорния дунёдаги 10 энг бой давлатларнинг бири бўлади. Дарҳақиқат, 1847 йил Қўшма Штатлар Калифорнияни куч билан тортиб олиб, Америка Конфедерациясига қўшган. Республикачилар партиясидан Трамп қудратга келгандан сўнг «Вашингтон Пост» 2018 газетасида бундай хабар пайдо бўлди: («Ҳа Калифорния» ҳаракати «штатнинг бўлинишини истайсизми?», деган савол учун 407 билан 585 ўртасида имзо тўплашдан бошланди. Шимолий Калифорнияда жойлашган Сан-Франциско шаҳридан Академик ҳуқуқий маслаҳатчи Тим Фулмер «биз бугун янги давлат туғилаётганига гувоҳ бўлмоқдамиз… ва озод дунёнинг қолган қисмини биз бошқаришимиз мумкин», деди. Бу сепаратист ҳаракат ўзининг бўлиниш тўғрисидаги ҳужжатига бир нечта оқловлар келтиради, улардан асосийси иқтисодий масала ҳамда штатнинг бошқа штатлар юкини кўтармаслигидир. Ҳаракат бундай дейди: «Энг зич жойлашган ва тахминан 40 миллион аҳоли яшайдиган ҳамда кризисларда бошқа штатларга моддий ёрдам берадиган Калифорниянинг Миллий савдо тизимига оғирлиги тушадиган бўлиб қолди. Бу штатнинг президентлик сайловларида мустақил фикри йўқ. Ушбу турфа хил штат иммиграция масаласида бошқа штатлар фикрига қарши, шунингдек, атроф-муҳит сиёсатида ҳам бошқа штатлардан фарқлидир. Бундан ташқари, Трампнинг асосий позициясига буткул қарши. Шунинг учун, ўз ҳужжат-далилларимизга мувофиқ, ҳозирги олтин шароит ушбу штатнинг ажралиши учун жуда мос келади».
Инсонларнинг ва штатлардаги сиёсий партияларнинг миясида жойлашган ушбу ажралиш назарияси борган сари кенгайиб, кўпайиб бормоқда. Бунинг сабаби, марказий ҳукуматнинг заифлиги ҳамда 2008 йилдаги сўнг кризис оқибатида бирин-кетин келаётган кризисларни ҳал эта олмаслигидир. Кризислар жумладан, ишсизлар сонининг ортиши, нарх-навонинг кўтарилиши, доллар курсининг дам кўтарилиб, дам пастлаб туриши, кўплаб компанияларнинг банкротга учраши, давлат қарзининг ортиб бориши, савдо бюджетидаги доимий танқислик, федерал ҳукуматнинг ички ва ташқи қарзларининг ортиб бориши ва бошқалардан иборат. Мана шу муаммоларнинг барчаси вазиятни, айниқса бой штатлардаги вазиятни бутунлай чигаллаштирмоқда. Чунки бу штатлар янги иқтисодий юкларни кўтариб, бошқа штатларга харажат қилмоқда. Марказий ҳукумат айни муаммо олдида ожиз қоляпти. Дурустроқ бирор чора кўролмаяпти, банкротга учраган йирик компанияларни қўллаб-қувватлаш учун солиқ солишни биляпти, холос. Кам таъминланган оилалар учун бирор салмоқли иш қилгани йўқ!! Коронавирус пандемияси эса, дард устига чипқон бўлди. Навбатдаги иқтисодий ва сиёсий юкларни келтириб чиқариб, штатлар билан федерал ҳукумат ўртасидаги жарликни янада чуқурлаштирди. Аслида, тадқиқотчилар, экспертлар ва кузатувчиларга шуниси аён бўлдики, Америкада давлатнинг емирилиб вайрон бўлаётган иқтисодиёти фақат штатларнинг бўлиниши билан эмас, балки бутун тузумнинг вайрон бўлиши билан таҳдид солмоқда. Ҳатто айрим экспертлар бунинг учун вақт чегарасини ҳам белгилади. Улардан бири француз муфаккири Эммануэль Тодд бўлиб, у 1976 йил Совет Иттифоқининг парчаланиши, ундан кейин айни тақдир Американи ҳам кутаётганини башорат қилган. Ушбу тахминини ўзининг «Империядан кейин» (яъни, Америка тузумининг емирилишидан кейин), деб аталган машҳур китобида «… кейин улкан депрессия юз бериб, бутун давлатни ўз домига тортади…», деди. Бу башорат АҚШ Марказий разведка бюросида молиявий таҳдидлар масаласи бўйича маслаҳатчи Жим Рекардининг тасаввури билан бир хил. У ҳам 2015 йилнинг март ойи ўрталарида АҚШни кутиб турган иқтисодий емирилиш вақтини белгилаб берди.
(Давоми бор)
Роя газетасининг 2020 йил 12 август чоршанба кунги 299-сонидан
