بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
Ливия мустамлакачилар билан малайлар зулми ўртасида
Устоз Аҳмад Муҳаззиб қаламига мансуб
Ҳафтарнинг Ливия ғарбига бостириб кирганига роппа-роса бир йил бўлди ҳамки, у ерда айтарлик бирор ғалаба қозонолгани йўқ. Аксинча, Жабали Ғарбий марказидаги Ғарён шаҳрида мағлубиятга учраб, у ердан омадсизлик этагини судраб чиқиб кетишга мажбур бўлди. Бу эса, унинг шаҳарга ҳоким бўлишига аксари аҳоли рози эмаслигини кўрсатмоқда.
Бироқ, 2011 йилда Қаззофий ағдарилганидан бери келган ҳукуматлар ичида энг муваффақиятсизи Саррож ҳукумати бўлди, дейиш мумкин. Зотан, бу ҳукумат юрт бошқарувини 2016 йил 30 март куни Италия кемалари мудофааси остида Франция кемасида хориждан келиб қўлга олган. Ҳукумат Сухайрот шартномаси талаби асосида тузилди ва бунда маҳаллий кучлардан бирортасининг роли бўлмади. Мана, унинг тузилганига тўрт йил бўлибди, ҳеч қандай ютуққа эришолмади, кетма-кет инқирозларга учрамоқда. Масалан: инфляция икки йил бурун 1000 %га чиқди ва ҳозирда 400 %га тушди… Давлат даромади, Ҳафтар ўзининг тўдаси билан нефть экспортини тўхтатиб қўйгандан сўнг, даҳшатли суратда пастлаб кетди. Бу ҳукумат Ливия инқирозини ҳал этиш ҳамда ўзи тарафида турган турли жангари гуруҳлар ва Ливия ғарбини назорат қилаётган турли кучлар билан Ҳафтар кучлари ўртасида кечаётган қуролли тўқнашувни тўхтатиш сари олдинга бир қадам ҳам ташлолмади. Ҳатто Ҳафтар кучлари 2019 йил 4 апрелда Триполини ёй шаклида қуршаб олиш билан Ливия жамоатчилигини ҳайратга солди. Масалан, жанубдан жанубий-ғарбгача, шарқдан Тарҳуна шаҳридан то Ғарбдаги Ваттия базасигача олиб борувчи линия бўйлаб ўраб олди. Бу жанглар айниқса пойтахтда баъзида таранглашиб, баъзида пасайиб турган эса-да, аммо икки томон ҳам зафарга эришолмади. Бироқ йигирма бешинчи апрелдан бошлаб жанговар позицияда айрим ўзгаришлар кўринди. Биз Саррож ҳукуматига қарашли кучлар томонида кураш услубида маълум ўзгариш сездик. Унинг ҳаво кучлари маълум объектларда Ҳафтарнинг таъминот линияларига шиддатли зарбалар йўллади. Бу Жафра базаси, Ватия базаси, марказдаги Вишка райони, Тарҳуна яқинидаги ва Триполи шарқидаги Бану Валид яқинидаги объектлар бўлди. Бунинг баробарида, Вифоқ ҳукуматига қарашли кучлар ҳаво мудофааси тизимларини эгаллаганидан сўнг Ҳафтарнинг ўз ҳаво кучларидан фойдаланиш қудрати пасайди. Аммо буларнинг барчаси билан бир қаторда, Ҳафтар Триполи шаҳри маҳаллаларини қақшатқич бомбардимон қилди, ҳатто бирорта ҳам маҳалла зарбалардан омон қолмади. Бу эса, Ҳафтар кучларидаги жароҳатлар кучли бўлганини англатади. Хўш, Саррож ҳукуматига қарашли ҳаво кучларининг ривожланиши билан пойтахтдаги бомбардимонларнинг кучайиши сиёсий йўналишда бирор янгилик бўлишини англатадими?
Францияда чиқадиган «Либерасьон» газетасида бундай дейилади: «Ливия урушида ливияликлардан кўра ажнабий кучлар кўпроқ роль ўйнади». Вашингтон институтининг Яқин Шарқ бўйича бош илмий ходими «Ҳафтар билан дипломатик ечимнинг иложи йўқ», деди. Лекин АҚШнинг Ливиядаги янги элчиси Ричард Дорланд «Васат» электрон ахборот газетаси билан узоқ давом этган суҳбатида ўз давлатининг позициясини «зудлик билан жангни тўхтатиш ва БМТ томонидан олиб бориладиган музокаралар жараёнига қўшилиш»дан иборат эканини даъво қилади. Маълумки, БМТ миссиясига – Ғассон Саломадан кейин – америкалик хоним Стефани Уильямс раислик қилмоқда. Бироқ элчи Дорланд гўё Америка зудлик билан жангни тўхтатиш тарафдори эканини даъво қилиш билан алдов ва ёлғон ишлатяпти. Ваҳоланки, Европанинг Ливиядаги нуфузи пасайиши ортидан Ливия инқирозини келтириб чиқараётган томонларни бошқариб турган ҳам, Туркиянинг инқироз линиясига кириши ва Ливия ғарбидаги фаол кучларни назорат қилаётгани ортида турган ҳам Америкадир. Чунки Америка Туркияга розилик бермаса ва Европани Ливия майдонидан чиқариб юбориш мақсадида унга туртки бермаса, Туркия Ливияга асло кирмас эди. Чунки бу давлат Американинг сиёсат доираси ичида ўзига рухсат берилган ишлар бўйича ҳаракат қилади.
Биз Ҳафтарнинг Американинг одами эканини, унинг Сисий, Салмон каби малайлари ҳамда БМТнинг АҚШ етакчилигидаги миссияси томонидан қўллаб-қувватланишини яхши биламиз.
Ундай бўлса, Ливиядаги урушни тўхтатиш ва музокаралар столига ўтиришдан Американи нима тўсяпти, истаса шундай қилган бўлар эди-ку?
Америка шуни истаса бунга ҳеч ким тўсқинлик қилолмайди. Бироқ афтидан, мақсад Ливияни ҳолдан тойдириш ва унинг асосий имкониятларини буткул вайрон қилиш кўринади. Буни Халқаро Валюта Фонди директори Кристин Лагарднинг минтақада бўлаётган урушлар оқибати тўғрисида берган изоҳи тасдиқлаб турибди: «Бу минтақа давлатлари иқтисодиётига қарши урушдир. Шунингдек, юртларни қашшоқлаштириб, халқларини оч қўйиш ва молиявий қувватидан маҳрум этиш урушидир… Бундан ушбу мамлакатларнинг бир дона ҳам патрон сотиб ололмайдиган, ўз ишчиларини, шу жумладан, ҳарбийлар ва хавфсизлик кучларини маош билан таъминлай ололмайдиган аҳволга солиб қўйиш кўзланган. Токи, ичкаридаги қуролли гуруҳлар ноқонуний ҳукмронлик ўрнатиб, одамларни талаш билан ҳамда тартибсизликлар келтириб чиқариб, одамлардан тўловлар йиғиш билан шуғулланишсин».
Биз йигирма бешинчи мартдан то шу кунгача бўлган ҳарбий ҳаракатларни кузатиш билан бу ҳаракатларнинг бир мунча ўзгариш ясаганига гувоҳ бўлдик. Мисол учун, бир томондан, Ҳафтар кучлари қақшатқич зарбаларга учраган бўлса, бошқа томондан, унинг кучлари пойтахт Триполи деворлари яқинига келиб олган… Ҳатто оддий фуқароларга хавф туғдирмоқда… Ушбу мақоламизни ёзаётган вақтда ҳам, аҳоли яшовчи маҳаллаларни бомбардимон қилишда тўхтагани йўқ. Бундан шуни хулоса қилиш мумкинки, юртда шундай вазият сақланиб туриши керак, токи, аҳолига босим қилиниб, уни Ҳафтарнинг музокарачи бўлишига ва сайловларда иштирок этишига рози қилиш. Биз буни Туркия ташқи ишлар вазирининг икки ҳафта олдин берган баёнотидан шундай тушуняпмиз. У «Туркиянинг аралашуви Ливиядаги кучлар ўртасида мувозанат пайдо қилди», деди. Демак, Туркиянинг ҳарбий аралашувидан мақсад, урушаётган кучлар ўртасида мувозанат ўрнатиш экан, токи юртда қирғинлар, вайронагарчиликлар ғилдираги тинмай айланиб турсин. Шунинг учун ҳам Ливияда биз Сисий ва Салмон сингари АҚШ ювиндихўрларининг юртни қурол-аслаҳа ва ҳарбий ашёлар, қотил тўдалар билан тўлдириб ташлашганига гувоҳ бўлмоқдамиз. Бу тўдалар ер юзининг шарқи, жануби ва шимолидан келган, суриялик, мисрлик, суданлик ва рус жангарилари бўлиб, кечаю кундай қатли ом қилиш билан машғуллар… ла ҳавла ва ла қуввата илла биллаҳ.
Саррож ҳукумати қисман бўлса-да ғалабага эришиш имкониятига эга бўлишига қармай, ҳеч қандай ютуққа эришолмади. Аксинча, воқеа-ҳодисалар шуни кўрсатмоқдаки, Саррож ҳукумати майдонни жанговар ўқ-дорилар билан таъминлашда қасддан эътиборсизлик қилган. Кўпчилик Саррож ҳукуматини «Триполини мудофаа қилган жангчилар сафида йирик талофатларни амалга ошириши учун Ҳафтарга қўйиб берди», дея айбламоқда.
Шубҳасиз, бу ҳол – Ливия урушидан юртнинг асосий имкониятларини янада заифлаштириш кўзланган, деган фикрни қувватламоқда.
Урушдан кўзланган иккинчи мақсад, қурол кўтарган ёш авлоднинг катта қисмини йўқ қилиш бўлиши ҳам мумкин. Зеро, Уммат фарзандларидан бундай қатламини йўқ қилиш бир неча ички ва ташқи доираларнинг мақсадидир. Масалан, ичкаридаги курашаётган томонлар Ҳафтар кучлари, яъни, ўзини ёлғондан «бош қўмондонлик», деб атаётганлар ҳамда Вифоқ (келишув) ҳукумати кучлари бўлиб, иккала томон ҳам Уммат энергияси бўлган айни ёшлар қатламини йўқ қилишга келишиб олишган. Ўзларича, шундай қилсак – худди бундай ҳалокатлар содир бўлган минтақадаги бошқа халқлар каби – халқ устидан ўз ҳукмронлигимизни ўрнатишимиз осон бўлади, деб ўйлашади.
Сўзимиз сўнггида қурол кўтарган фарзандларимизга ва уларни қўллаб-қувватлаётган кишиларга – юқорида аниқ-тиниқ айтганимиздек – бундай деймиз: Ушбу урушдан фақат ва фақат ушбу Ғарб мақсадларини амалга ошириш кўзланган. Яъни, жонларимиз ва имкониятларимизни ҳамда ҳаёт потенциалларини йўқ қилиш, минтақалар ва бошқа томонлар ўртасига нафрат ва адоват уруғини сочиш, биродарлар ўртасидаги алоқа риштасини парчалаш ва шу орқали бизнинг қайта бирлашиш ва қайта ака-ука бўлиб яшаш имкониятимизни вайрон қилиш кўзланган.
Бас, Аллоҳдан қўрқинг, ажнабий давлатлар билан алоқангизни узинг ва сизнинг тақдирингизни мустамлакачилар қўлига топшириб қўйган орангиздаги малайлардан қутулинг, Роббингиз чақириғига қулоқ солиб, манфур душмандан ўз жонингиз ва юртингизни сақлаб қолинг:
وَلاَ تَرْكَنُوا إِلَى الَّذِينَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّكُمُ النَّارُ
«Зулм йўлини тутган кимсаларга суянманглар, акс ҳолда сизларга дўзах ўти етар» [Ҳуд 113]
Роя газетасининг 2020 йил 22 апрел чоршанба кунги 283-сонидан
