Саммит ортидан яна саммит
Бишкекда ўтган Шанхай ҳамкорлик ташкилотининг навбатдаги саммити ортидан Душанбеда Осиёда ҳамкорлик ва ишонч чоралари бўйича кенгашнинг бешинчи саммити бўлиб ўтди. Ҳар икки саммитда ҳам халқаро сиёсий йўналиш деярли бир томонга қаратилди. Яъни асосий эътибор Хитой инвестицияси ва молиявий имкониятларидан фойдаланиб, минтақада Ғарбга қарши халқаро таъсир кучига эга гегемон қувват пайдо қилишга қаратилди.
Путин Евроосиё иттифоқи билан Хитойнинг “бир камар бир йўл” лоиҳаси ўртасида уйғунлик ва ҳамкорлик пайдо қилишга чақирди. Йиллик иқтисодий алоқалари қарийб 100 миллиард долларга етган Хитой – Россия алоқаларини янада кенгайтириш иш чоралари муҳокама қилинди. Россия Евроосиё ташкилоти воситасида, Хитойнинг Марказий Осиёга олиб кираётган молиявий кредитлари ва стратегик инвестицияларини ЕОИИ орқали назорат қилмоқчи бўлаяпти. Путин Авғонистон томондан келаётган хавфга тўхталар экан, Яқин Шарқдаги кризисни бартараф этиш жараёнида Авғонистонда вазият яна кескинлашиб бораётгани ҳақида гапирди.
Ҳар икки саммитда ҳам Хитой ўз имкониятлари билан барчанинг эътиборида турди. Ҳар бир давлат саммитдан ўз манфаатларини Хитойдан молиявий қарз олиш ёки инвестициясидан умид қилиш асосида олиб бораётгани сезилиб турди.
Путин Душанбеда, Ғарб томонидан олиб борилаётган иқтисодий урушни тўхтатишда ёрдам сўрагандек баёнот берди. У 27 давлат етакчиларига мурожат қилиб, оламда иқтисодий урушни тўхтатишни таклиф қилди ва уларни Ғарб томондан ўзига қарши қаратилган иқтисодий санкцияларни тан олмасликка чақирди. Путин асосий эътиборини Хитой билан Ҳиндистонга қаратиб, Ғарбга қарши халқаро иттифоқ тузишга иштиёқи борлигига ишора қилди.
Иккала саммитда ҳам, деярли катта ўзгаришларга сабаб бўлиши мумкин бўлган масалалар кўтарилгани йўқ.
Бундан ташқари “терроризм ва экстремизм”ни олдини олиш мақсадида амалга ширилаётган Сурияда тартиб ўрнатиш жараёнини назоратга олиш масаласи кўрилди. Яъни Россия, Ғарб лоиҳаси асосидаги Яқин Шарқдаги мужоҳидлар ва уларнинг оила аъзоларини юртларига қайтариш жараёнини ўз назорати остига олишга ҳаракат қилди!
Россия Марказий Осиё минтақаларини ўз назорати остидан чиқариб юбораётгани боис, Хитой билан ҳамкорликда вазиятни ушлаб қолишга интилаётгани сезилиб бораяпти. Россиянинг шу кундаги халқаро сиёсатдаги вазни ўта заифлашиб бормоқда, шу сабабли, нафақат энергетика, ҳатто Сибир ерларининг бир қисмини ҳам Хитойга ижарага беришга мажбур бўлиб бораяпти. Россия ҳам, ўз мамлакатидаги хом ашёларига Хитойни қизиқтириш орқали инвестиция тортмоқчи бўлиб, яна қарзга ботиб бораяпти. Бу билан Қирғизистон сингари давлатлар сафига қўшилиб боряпти.
Путин шунингдек саммитда, АҚШ бошчилигидаги Ғарб экспансиясидан ҳимоя талаб қилаётгандек муомила қилди. Собиқ совет иттифоқидан қолган мамлакатлар ўртасида тузилган ЕҲҲТ, МДҲ… каби ташкилотлари устидаги назорати ҳам тоборо заифлашиб, минтақадаги давлатлар иқтисодий, молиявий жиҳатдан Хитойга мустамлака бўлиб боришаяпти.
Россия ҳозирда Хитойнинг имкониятларига рақобатчилик қила олмайди. Шунинг учун Хитойнинг молиявий босқинчилиги ўзининг назорати остида бораётгандек кўриниш ясашга уриняпти. Имкон бўлса, Марказий Осиё давлатларига босим ўтказиб бўлса ҳам, Хитойни минтақага кириб келиши борасида қандайдир таъсир қувватига эга бўлмоқчи. Бундан ҳам глобалроқ муаммо, Россия Осиёда Ғарб (АҚШ)га қарши Хитой ва Ҳиндистон иштирокида сиёсий ёки ҳеч бўлмаса, иқтисодий блок тузмоқчи.
Абдураззоқ Мўъмин
