Америка Саудия кучларини Сурияга юборишга бугун эҳтиёж сезяптими ёки эртанги кунга кечиктирилган ишми?
Саудияда Масжиди Набавий олдида, Қатифада ва Жиддадаги Америка консуллиги яқинида содир бўлган портлашлар олови ҳали ўчиб улгурмай, АҚШ ташқи ишлар вазири Жон Керри билан Саудия ташқи ишлар вазири Одил Жубайр ўртасида учрашув бўлиб ўтди. АҚШ давлат департаменти вакили Жон Кирби бу учрашувни олдиндан мувофиқлаштирилмаган учрашув, дея сифатлади ва жумладан бундай деди: «Икки томон ИШИДга, шу жумладан Суриядаги ИШИДга қарши курашиш ва уни йўқ қилиш зарурлигини муҳокама қилиб, унда Саудия Арабистони ИШИДга қарши кураш махсус кампанияси доирасида кучларни юборишни таклиф қилди. Шунингдек, томонлар Суриядаги сиёсий ўтиш даври, Ливиядаги вазият, Ямандаги сиёсий ечимга эришиш йўлидаги саъй-ҳаракатлар ва сўнгги пайтларда исроилликлар билан фаластинликлар ўртасидаги воқеалар ривожи ҳақида ҳам суҳбатлашишди». (АҚШ ташқи ишлар вазирлиги сайтидан таржима 2016 йил 5 июл).
Саудиянинг Сурияга қуруқлик кучлари юборишга оид таклифи биринчи бор қилинаётгани йўқ. Бундан олдин ҳам Саудия Арабистони мудофаа вазири маслаҳатчиси генерал Аҳмад Асирий ҳам шунга ўхшаш баёнот берган. Коалицияга аъзо давлатларнинг НАТО қароргоҳи жойлашган Брюсселда ўтказилган йиғилиши ортидан берган матбуот конференциясида у бундай деганди: «Мамлакатимиз Сурияга қуролли кучларни жўнатишга тайёр. Бунинг учун коалиция қарор қабул қилса бас. Сурияга пиёда кучлари билан кириш, бошқа ҳар қандай амалиёт каби, хавф-хатарлардан холи эмас. Лекин Саудиянинг қуруқлик орқали ҳарбий ҳаракатларда ҳамкорлик қилиш қарори, ўзгармас қарор. Биз терроризмга қарши кураш учун исломий коалиция тузиш ишларини тамомладик, бу коалициямиз икки ой ичида ҳаракат бошлайди». (Арабийя 2016 йил 11 феврал). Аҳмад Асирий яна бундай деди: «Саудия қуруқлик кучларининг ИШИД террорчи ташкилотига қарши кураш учун Сурияга бўлган ҳарбий аралашуви махсус кучлар орқали, унчалик кўп бўлмаган саноқда бўлишининг эҳтимоли кўпроқ. Бундан коалициянинг у ерда амалиёт олиб бориш билан ижобий натижаларни қўлга киритиши мақсад қилинган. Коалицияга аъзо давлатларнинг қувват тури эълон қилинмасидан ва амалиёт бошламасидан олдин, биринчи босқичда стратегик соҳада мувофиқлашиб олиши жуда муҳимдир». (Баён сайти 2016 йил 13 феврал). Шундан кейин Асирий «Рейтер»га қайта бошқа баёнот берди: «Бундан икки ҳафта аввал Брюсселда «Исломий Давлат» ташкилотига қарши АҚШ етакчилигидаги коалицияга аъзо давлатларнинг мудофаа вазирлари Сурияга қуруқлик кучларини киритиш масаласини муҳокама қилдилар, аммо ҳалигача бирор қарор қабул қилганлари йўқ. Сиёсий муҳокама бўлиб ўтди, бироқ у ҳарбий миссия сифатида амалга оширилмади». («Sava» радиоси 2016 йил 29 феврал). Шундай қилиб Асирий Сурияга қуруқлик кучларининг киришига оид кетма-кет берган баёнотларидан қочяпти. Ҳолбуки, Саудиянинг баёнотлари бу мамлакат айни ишда нафақат жиддий ва тайёр эканига, ҳатто амалий тайёргарлик кўра бошлаганига далолат қилаётган эди. Унинг Туркия билан ҳамкорлик қилишга келишиб олгани, учоқларини Инжирлик аэродромига юборгани маълум эди. Сешанба куни «Бир турк масъулининг журналистларга берган баёнотига кўра, Саудия ўз қирувчи учоқларини Туркия жануби Адана шаҳридаги Инжирлик ҳаво базасига жорий йилнинг феврал ойи ниҳоясида жойлаштиради. Саудия Арабистони ҳарбий амалиётларда фақат бир томонлама ҳолда асло кирмайди. Лекин АҚШ етакчилигидаги халқаро коалиция билан биргаликда ҳамкорлик амалиётларида иштирок этади». (CNN 2016 йил 16 феврал). Бу баёнотлар бирин-кетин берилиб, Сурия билан боғлиқ ишларга алоқадор бўлса-да, бироқ уларнинг тезлашишидан кўра орқага кетиши кўпроқ бўляпти. Афтидан, Туркия-Саудия баёнотларининг ўша пайтда тезлашгани ва Сурияга кириш нияти пайдо бўлгани, Россия-АҚШ ўртасидаги Россия миссияси муддатига оид музокаралари билан бир вақтда бўлган. Демак, АҚШ Россияга гўё – агар Суриядан чиқиб кетгудек бўлсанг ёки миссиянгни тугатишдан чекингудек бўлсанг, менда альтернатив тайёр демоқчи.
Шундан кейин Россия АҚШга хизмат кўрсатиш йўлида давом этиши билан Туркия-Саудиянинг қуруқлик кучларини Сурияга киритиш ҳақидаги қизғин гаплар ҳам бир мунча пасайди, ҳатто бутунлай тўхтади ҳам. Ниҳоят, Саудияда содир этилган шубҳали ва нопок портлашлар ортидан Керри-Жубайр учрашуви бўлди. Қизиғи шундаки, Керри уни аввалдан белгиланмаган учрашув, деб сифатлади. Гўёки у портлашлар ортидан учрашувни аввалдан белгилаш айбини даф қилмоқчи. Дарҳақиқат, Саудия айни ҳужумлар ортида аниқ қилиб Сурия ИШИД ташкилоти турганини айтди. Ҳолбуки, бу ташкилот Ироқда ҳам бор ҳамда унинг маркази ҳам Ироқ. Масалан, Саудия ички ишлар вазирлидаги хавфсизлик масалалари бўйича воиз бригада генерал-майори Мансур Туркий «Содир бўлган бу террористик амалиётлар хориждан, яъни ИШИД ташкилотининг Суриядаги асл етакчилиги томонидан режалаштирилган», деди (Мисрий Явм 2016 йил 7 июн). Бу шунга далолат қиладики, Саудиядан талаб қилинаётган иш фақат Суриядадир, муқаддас даргоҳнинг нишонга олиниши – портлашлар ортида ким туришидан қатъий назар – Саудия ҳукуматига ички афкори оммани шу нарсага сафарбар қилишни енгиллаштиради ҳамда Исломий Давлат ташкилотига қарши жанг қилиш ниқоби остида Суриядаги ҳарбий амалиётларда қатнашишга қонунийлик тусини беради. Саудиянинг Сурияга кириши ҳақидаги бу сафарги гап ҳам аввалгисидан унчалик фарқ қилмайди. Гап шундаки, бугун Америка Сурия масаласида боши берк кўчадан чиқолмай қолди. Россия ҳам хавотирга туша бошлади. Чунки у Сурия бўҳрони ботқоғига ботди. Эрон ва унинг ҳизби ҳам кўзга кўринарли бирор ютуққа эришолмади, аксинча катта зиёнга кирди. Россия такаббурлик ва зўравонлик қилаётган бўлса-да, гоҳ ўнга, гоҳ сўлга олазарак боқмоқда, буни қутулиб чиқиш йўлини ахтараётган кимсанинг ҳолига ўхшатиш мумкин. Яқинда Путин АҚШга қилган хизматлари эвазига бирор нарса ололмаслигини тушуниб етади. Ўшанда Суриядан ҳафсаласи пир бўлиб шалвираб қайтиб чиқади. Айниқса, ҳозир Обама маъмурияти ғоят омадсиз аҳволда. Ахир, Қўшма Штатлар қоғозда қайд этилган битимдан ҳам ўзини олиб қочишдан тап тортмаётган бўлсаю, қандай қилиб келишувга риоя қилсин! Буни Россиянинг айни келишувни жамоатчиликка кўрсатиш йўлида елиб югургани, шунга қарамай, АҚШ унга жавоб қилмагани ҳам яққол кўрсатиб турибди. Ҳолбуки, уларнинг келишуви ҳаммага маълум бўлиб қолган эди.
Мана шу умумий ҳолат АҚШни Саудия ва Туркиядаги малайларини тайёрлаб туришга мажбур қилмоқда, токи улар эҳтиёж сезилган пайтда қуйидаги икки ишга тайёр турсинлар. Биринчи иш, Сурияда Эрон билан унинг Ливандаги Ҳизби муваффақиятсизликка учраб, орқага тисарилганда, Саудия билан Туркия бўшлиқни тўлдириб, Россияни қўллаб-қувватлайди. Туркиянинг Россия билан муносабатини қайта тиклаши ҳам бунга ёрдам беради. Иккинчи иш, кутилмаганда Россия Суриядан чиқиб кетгудек бўлса, шу икки давлат билан бўшлиқни тўлдиради.
АҚШ икки ҳолатни қўллаганда ҳам, Сурия масаласида боши берк кўчада оғир аҳволда қолгани аниқ. Бу нарса уни минтақадаги барча кузир карталарини ишлатиб юборишга мажбур қилмоқда. Шоядки, буларнинг оқибати мусулмонларга яхшилик бўлса, Шом Америка, унинг карталари, малайлари, Россиядек хизматкорлари ва Эрондек тобелари учун жаҳаннамга айланса, ажаб эмас. Аллоҳ Ўз ишида ғолибдир.
Абдуллоҳ Маҳмуд