Тошкентда бўлиб ўтган ШҲТнинг навбатдаги учрашувидан кейин Қирғизистон призидентининг Ислом ва мусулмонларга нисбатан муносабати ўзгардими?
Тошкентда бўлиб ўтган ШҲТ (Шанхай ҳамкорлик ташкилоти)нинг навбатдаги йиғини вақтида Қирғизистон президенти Алмазбек Атамбаев билан Ўзбекистон президенти Ислом Каримов бир неча соат учрашув ўтказишди. Бу учрашув аслида кун тартибига киритилмагани ва ёпиқ эшиклар ортида тўсатдан уюштирилгани айтилмоқда. Каримов Атамбаевга нималар таклиф қилди, учрашувдан қандай мақсадлар кўзланаётган бўлиши мумкин, қандай босимлар бўлди? Қуйида шу фикрлар ҳақида мулоҳаза юритамиз.
Охирги йилларда халқаро сиёсатда бир мунча ўзгаришлар рўй бериб боряпти. Россия етакчиликка интилаётган давлат, деб эътибор қилинмай қолди. У ҳатто йирик ва қудратли давлатлар сафидан тушиб, аграр ва хом ашё базаси бўлган давлатга айланиб бораяпти. Бу эса, заиф ва унга мустамлака бўлган давлатларнинг янгидан тақсимланиши билан халқаро гиосиёсатда ўзгаришлар рўй беришига олиб боради.
Халқаро сиёсатдаги ўзгаришлар Ўрта Осиё давлатлари ичида минтақавий лидерликни талашиб келаётган Ўзбекистон билан Қозоғистон давлатларининг ўрталаридаги рақобатга ҳам таъсир қилди.
Қозоғистон қалбаки иқтисодий ўсиш ясаб бериш йўли билан ўз фуқороларининг яшаш тарзларини кўтариб юборган эди. У Ғарб олами учун ипотека кредит берувчи компанияларга кенг эшик очиб берди. Улар Қозоқ миллати учун жуда катта ва кўп миқдордаги кредитлар тарқатиб юборишди. Ипотека кредитларининг бошқаларидан фарқи шундаки, улар фақат янги қурилишлар ва кўчмас ёки кўчувчи мулкларни сотиб олиш учун берилади. Мамлакатни оёққа тургизиб юбориши мумкин бўлган (оғир ва енгил саноат) соҳаларга эса, маблағ ажратиш мумкин эмас. Бу кредитлар Қозоғистон давлатининг раҳбарлиги ва кафиллиги остида берилганлиги боис Қозоғистон фуқоролари ҳам, давлати ҳам кредитларнинг кўп қисмини тўлай олмай, инқироз ҳолатига келиб қолишди. Тўғрироғи, Ғарб олами томонидан атайин шу ҳолатга олиб келинди.
Тошкентда бўлиб ўтган ШҲТнинг мажлисидан кейин Каримов беихтиёр ўйинга тушиб юборганининг сабаби ҳам, Қозоғистоннинг заифлашиб бораётганига алоқадордир. Каримов ўз фуқороларини қашшоқлик чегарасида ушлаб келяпти. Бунинг учун у аввал диндорларни баҳона қилиб, мамлакатда кучли диктаторлик режимини ўрнатиб олган эди. ШҲТга аъзо давлатларнинг деярли ҳаммаси, Каримовнинг услубини маъқуллашга мажбур бўла бошлашди. Улар ҳам худди Ўзбекистон сингари авторитар режим ўрнатиб олиш учун халқаро терроризм ваҳималаридан фойдаланиш керак эканига иттифоқ қилишди. Лекин уларнинг муаммолари кўпроқ. Яъни, Ғарб сақофатининг фуқороларга таъсири кучайиб кетган. Давлат мулклари деярли хусусийлашиб бўлган. Ғарб олами билан инсон ҳуқуқлари бўйича бир қатор шартномалар имзоланиб қўйилган. Энг асосийларидан бири, фуқороларининг яшаш даражалари назоратдан чиқиб кетган, баъзилари бойиб баъзилари қашшоқлашиб кетишган.
Бундан ташқари Қозоғистон охирги вақтда Россиядан узоқлашиб бораяпти. У Ғарб олами билан ҳамкорлигини кучайтиришга мажбур бўлиб, мамлакат ичкарисидаги бош-бошдоқликлардан қутулиш йўлларини излаяпти. Бу вазият Каримовга ўта қўл келди. ШҲТ давлатлари Ўзбекистонни Ўрта Осиё лидери қатори тан олишди.
Каримов лидерлик вазифасидаги ишни биринчи Атамбаевдан бошлади. У Қирғизистондаги диний ҳолатдан хавотирда эканини билдирди. Атамбаев ҳам бу ҳолатдан хурсанд эмаслигини, фақат бу вазиятни ўзгартириш учун унга кўп маблағ керак бўлишини билдирди. ШҲТнинг террорга қарши қўмитаси Тошкентда жойлашган эканлиги сабабли ҳамда Каримовнинг Ислом ва мусулмонларга қарши адовати кучли эканлиги сабабли янги қамоқхоналар қуриш ва бошқа харажатлар учун Қирғизистонга ёрдам беришга ваъда қилди. Атамбаев Тошкентдан авзойи бузуқ ҳолатда қайтиб келди.
Призидент ўз сайловчиларининг деярли 90% ни ташкил қилган мусулмон фуқороларини таъзийқ остига олишга ваъда бериб келди. Ҳайитни маълум кунга аввалдан белгилаб қўйиш билан мусулмонларни таъқиб қилиш учун атайин ихтилоф келтириб чиқарди. Бу билан призидент иймон билан куфрни иккига бўлиб, куфрни ёқлаб, фуқороларни ўз буйруғига юргизишга ҳаракат қилди. Бу Каримовга қуллуқ қилишнинг бошланиши эди. Энди навбат маблағ билан қўллаб юбориш ваъдасининг ижросига қараб қолди.
Халқаро сиёсат ҳам кескин ўзгариб боряпти. Америка ўзига рақиблик қила оладиган давлат қолмаётганини сеза бошлагач, ШҲТни ҳам ўз назорати остига олиб, уларга қарши курашишдан кўра, ҳамкорлик қилишга ўтиб бораяпти. ШҲТ ҳам оламий куфр системасининг Ислом динига қарши олиб бораётган глобал иттифоқининг бир бўлагига айланиб қолиши мумкин. ШҲТнинг фаолияти фақат шу оламий иттифоққа қуллик қилиши билангина сақланиб қолиши мумкин. Каримовни ўйинга тушириб юборган ҳолатлардан яна бири мана шудир. Яъни, куфр олами бир тармоқли бўлиб бораётгани ва у мусулмонларга нисбатан шафқатсиз бўлиб, уларга зулм қилаётганларни таъқиб қилишдан воз кечиб бораётганидан Каримов завқланмоқда.
Қирғизистоннинг муаммоси шундаки, унинг ички сиёсий ҳолати ҳам, иқтисодий ва ҳарбий томонлари ҳам, ўзини ҳимоя қила оладиган ёки мустақил бошқариб кетадиган даражада эмас. У ташқи давлатлар учун боқиманда бўлиб қоляпти. Россия, Хитой ва Ўзбекистон ҳам, ўзларидаги вазиятларни тўғрилаш билан оввора. Уларга ишониб мусулмонларга қарши кенг фронт бўйлаб уруш очиб олса, ҳокимиятнинг ҳолати ўта ёмон оқибатларда қолиб кетиши мумкин.
Ҳрзирда президентнинг олдида икки йўл турибди.
Биринчиси: – мусулмонлар билан муомаласини яхши томонга қараб йўналтириш. Бунда у Қирғизистонни куфр оламининг ифлос фитналаридан сақлаб қолади. Қирғизистоннинг пароканда бўлиши ва давлатнинг йўқ бўлиб кетишини олдини олган тарихий шахсга айланади.
Иккинчиси: – Ислом ва мусулмонларга қарши уруш очиш. Унда, сиёсий, иқтисодий ва ҳарбий жиҳатдан ташқи қувватларнинг аралашувлари учун кенг йўл очилади. Улар худди Асадни бир қўғирчоқ қилиб олиб, ўзлари Сурия мусулмонларини қириб юборишаётганидек, юртимизни деярли босиб олишади. Улар худди ҳозир Туркияда уюштиришаётганларидек Қирғизистонда ҳам қўпорув амалиётларини ривожлантиришади. Натижада Қирғиз ҳукуматининг “бу қўпорув ишларини мусулмонлар амалга оширяпти”, деб таъкидлашдан ўзга чоралари қолмай, ҳолатни янада кескинлаштириб бораверишади.
Атамбаев тарихий стротегик хулосага келиш арафасида турипти. У тарихда ким бўлиб қолади; Ўз юртини, халқини ташқи қувватларнинг манфаати учун қирғинбарот қилиб юборадиган қонхўрми ёки куфрнинг босимларидан қўрқмай мусулмонларнинг бирлигини сақлай олган миллий лидерми?!
