بســـــم الله الرحمن الرحيم
ИТОАТ
Исломдаги “итоат”ни тушунишимиз учун итоат қилинаётган шахс ва у талаб қилаётган буйруқ жуда аҳамиятли. Баъзи ўринда итоат қилиш шарт бўлса, баъзи ўринларда итоат қилмасликни Аллоҳ Таоло буюрган, масалан; берилган буйруқ Исломнинг зиёнига бўлса. Му мавзуъни тафсилоти қуйидагича:
««Итоат асосий иш бўлиб, у сабабли давлатда тартиб-интизом вужудга келади. У давлат ва Умматда оммавий тартиб-интизом мавжудлигига далолат қиладиган энг муҳим кўринишлардан биридир. Шунинг учун ҳам Қуръон кўплаб оятларда итоатга ундаб келди. Ваҳий келиб турганига, мўъжизалар ва рисолат бўлиб турганига, Росулуллоҳ A шахсан ўзи борлигига ва буларнинг ҳаммаси итоатни вужудга келтириш учун етарли эканига қарамай Қуръон итоатга ундаб келди. Қуръон буюриб келган итоат шундай итоатки, унинг асосига давлат ва Уммат вужуди қурилади. У шу вақтнинг ўзида итоат хулқини баён қилиш ҳамдир. Оятлар итоат вожиб бўладиган пайтда итоат қилишга қаттиқ буюриб келди. Буюрганда ҳам унга мажбурлайдиган ва уни мусулмон хусусиятларидан бири қилиб қўядиган тарзда буюрди. Итоат қилиш жоиз бўлмаган пайтда итоат қилишдан қайтарди. Қайтарганда ҳам итоат қилмасликка мажбурлайдиган ва бундай пайтда итоат қилишни мусулмон ўзини йироқ тутиши лозим бўлган нарса деб эътибор қилишга ундайдиган тарзда қайтарди. Шунинг учун биз Қуръон итоат хусусиятини вужудга келтираётган пайтда шундай деб айтаётганини кўрамиз:
«Аллоҳ ва пайғамбарга итоат қилингиз!» [Оли Имрон: 32]
«Бас, менга эргашинглар ва амримга итоат қилинглар!» [Тоҳа: 90]
«Қулоқ солиб, итоат қилинглар» [Тағобун: 16]
«Ким Аллоҳ ва унинг пайғамбарига итоат этса, уни остидан дарёлар оқиб турадиган жаннатларга киритади» [Нисо: 13]
«Кимки пайғамбарга итоат этса, демак, Аллоҳга итоат этибди» [Нисо: 80]
«Кимда-ким Аллоҳ ва пайғамбарга итоат этса, ана ўшалар Аллоҳ инъомларига сазовор бўлган зотлар билан бирга бўлурлар» [Нисо: 69]
Аллоҳ бу оятларда мутлақ итоатга буюрди, итоат муқайяд бўлмай келди. Биз Росулуллоҳ Aнинг ҳокимлар ва волийларга ҳар қандай ҳолатда итоат қилишга буюраётганини, фақат агар гуноҳга буюрсагина итоат қилмаслик лозимлигини айтаётганини кўрамиз. Ибн Аббосдан Набий Aнинг шундай дегани ривоят қилинди:
«مَنْ كَرِهَ مِنْ أَمِيرِهِ شَيْئًا فَلْيَصْبِرْ عَلَيْهِ فَإِنَّهُ لَيْسَ أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ خَرَجَ مِنَ السُّلْطَانِ شِبْرًا فَمَاتَ عَلَيْهِ إِلاَّ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً»
«Ким амиридаги бирон нарсани ёқтирмаса унга сабр қилсин. Зеро кимки султондан бир қарич четга чиқиб шу ҳолда ўлса жоҳилият ўлими билан ўлибди». Муслим ривояти. Росулуллоҳ A амирга итоат қилмасликни жамоатдан ажралиб қолиш деб ҳисобладилар. Абу Ражо Уторидий ҳадис ривоят қилиб деди:Мен Ибн Аббос Hдан Набий Aнинг шундай деганини эшитдим:
«مَنْ رَأَى مِنْ أَمِيرِهِ شَيْئًا يَكْرَهُهُ فَلْيَصْبِرْ فَإِنَّهُ مَنْ فَارَقَ الْجَمَاعَةَ شِبْرًا فَمَاتَ فَمِيتَتُهُ جَاهِلِيَّةٌ»
«Ким амиридан ўзи ёқтирмайдиган бирон нарсани кўрса сабр қилсин. Зеро ким жамоатдан бир қарич ажраб ўлса жоҳилият ўлими билан ўлибди».Муслим ривояти. Мусулмонлар Набий Aга байъат беришган нарсалардан бири итоат эди. Жунода ибн Абу Умайя ривоят қилади:
«دَخَلْنَا عَلَى عُبَادَةَ بْنِ الصَّامِتِ وَهُوَ مَرِيضٌ قُلْنَا أَصْلَحَكَ اللَّهُ حَدِّثْ بِحَدِيثٍ يَنْفَعُكَ اللَّهُ بِهِ سَمِعْتَهُ مِنَ النَّبِيِّ A قَالَ: دَعَانَا النَّبِيُّA فَبَايَعْنَاهُ فَقَالَ فِيمَا أَخَذَ عَلَيْنَا أَنْ بَايَعْنَا عَلَى السَّمْعِ وَالطَّاعَةِ فِي مَنْشَطِنَا وَمَكْرَهِنَا وَعُسْرِنَا وَيُسْرِنَا وَأَثَرَةً عَلَيْنَا وَأَنْ لاَ نُنَازِعَ الأَمْرَ أَهْلَهُ قَالَ: إِلاَّ أَنْ تَرَوْا كُفْرًا بَوَاحًا عِنْدَكُمْ مِنَ اللَّهِ فِيهِ بُرْهَانٌ»
«Биз Убода ибн Сомитнинг олдига кирдик. У касал эди. Биз: Аллоҳ сизга шифо берсин, Набий Aдан эшитган бирон ҳадисни айтиб беринг, Аллоҳ у сабабли сизга наф етказсин – дедик. У бундай деди: Набий A бизни даъват қилдилар. Биз у кишига байъат бердик. Биздан байъат олар экан, хурсандчиликда ҳам, хафачиликда ҳам, оғир кунларимизда ҳам, енгил кунларимизда ҳам қулоқ солиб, итоат этишга, ўзимиздан афзал кўришимизга, ишни эгасидан талашмаслигимизга байъат беришимизни айтиб: фақат агар очиқ куфрни кўрсангиз ва сизда бу ҳақда Аллоҳдан аниқ ҳужжат бўлса, (шундагина талашишингиз мумкин), дедилар». Бухорий ривояти. Демак оят ва ҳадислар итоатга буюриб келди. Лекин бу итоат Ислом доирасида бўлиши лозим. Шунинг учун бошқа ҳадислар Аллоҳга осий бўлинадиган ўринда итоат қилишдан қайтариб келди. Набий A дедилар:
«لاَ طَاعَةَ لِمَخْلُوقٍ فِي مَعْصِيَةِ الْخَالِقِ»
«Холиққа осий бўлинадиган ўринда махлуққа итоат қилинмайди». Аҳмад ривояти. Нофеъ Абдуллоҳ Gдан, у Набий Aдан шундай деганини ривоят қилди:
«السَّمْعُ وَالطَّاعَةُ عَلَى الْمَرْءِ الْمُسْلِمِ فِيمَا أََحَبَّ وَكَرِهَ مَا لَمْ يُؤْمَرْ بِمَعْصِيَةٍ فَإِذَا أُمِرَ بِمَعْصِيَةٍ فَلاَ سَمْعَ وَلاَ طَاعَةَ»
«Мусулмон киши, модомики бирон гуноҳга буюрилмас экан, ёқтирган ва ёқтирмаган нарсасида қулоқ солиб, итоат қилиши вожиб. Энди агар бирон гуноҳга буюрилса қулоқ солиб, итоат қилмайди». Бухорий ривояти.
Бироқ Аллоҳ буюрган бу итоат оммавий тартиб-интизом ўрнатиш лозим бўлган пайтда бўлади. Аммо бу итоат Ислом зиддига бўлса ёки Аллоҳ йўлидан бошқа йўл фойдасига хизмат қиладиган бўлса, бундай ҳолатда Ислом итоат этишдан қаттиқ қайтарди. Шу боис Аллоҳ Таоло бизни айрим итоатлардан очиқ қайтариб, шундай деди:
«Эй мўминлар, агар китоб берилган кимсаларнинг баъзи бир гурухларига бўйинсунсангиз, улар сизларни иймонга келганингиз-дан кейин яна кофирликка қайтарадилар» [Оли Имрон: 100]
«Ва Биз қалбини Бизни зикр қилишдан ғофил қилиб қўйган, ҳавойи-нафсига эргашган ва қилар ишини билмаган кимсаларга итоат этманг!» [Каҳф: 28]
«Ер юзидаги кимсаларнинг жуда кўпларига итоат қиладиган бўлсангиз, сизни Аллоҳнинг йўлидан оздирурлар» [Анъом: 100]
«Бас сиз кофир кимсаларга бўйинсунманг!» [Фурқон: 52]
«Бас, (эй Муҳаммад) ёлғончи кимсаларга итоат этманг!» [Қалам: 8]
«Ва улардан бирон гуноҳкор ё кўрнамакка итоат қилманг!» [Инсон: 24]
«(Эй Муҳаммад), яна сиз ҳар бир тубан қасамхўр кимсага итоат этманг!» [Қалам: 10]
Бу оятларнинг ҳаммаси ўз сифатлари билан ажралиб турувчи муайян шахсларга итоат этишдан қайтармоқда. Бу оятларни кузатадиган бўлсак уларда айтилаётган итоат Ислом зиддига эканлиги ва Ислом йўлидан бошқа йўлга хизмат қилиши аён бўлади. Аллоҳ Таоло буларни бизга дилларимизда итоат оммавий тартиб-интизомни вужудга келтириш сари йўналадиган бўлиб шаклланиши учун, Ислом давлати вужудига зарар бўладиган ўринларда итоатдан йироқ бўлишимиз учун баён қилди. Шунинг учун мусулмон одам Аллоҳнинг итоат қилиш ҳақидаги амрига лаббай деб бўйсунар экан, Аллоҳ кимга итоат этишдан қайтарган бўлсаундай кимсаларга итоат этишдан қайтиши вожиб.»» (“исломий шахсия” 2-чи китобидан).
