Сурия чегараларига Туркия кучларининг тўпланиши

748
0

Саволга жавоб

Сурия чегараларига Туркия кучларининг тўпланиши

Савол:

«Хабар 7» сайтига кўра, 2015 йил 9 июл пайшанба куни Туркия президенти президентлик саройида хорижий давлатларнинг Анқарадаги элчиларига ифторлик берди. Ифторликда у Сурия ичкарисидаги ҳар қандай демографик ўзгаришни кескин рад этишини билдирди. Бу билан у ўзининг 26 июнда Онадўли» ахборот агентлиги келтирган собиқ баёнотини таъкидлади. У бу баёнотида «Биз жанубий чегараларимизда Сурия шимолида янги бир давлат барпо этилишига ҳеч қачон йўл қўймаймиз, бу қанчалик қимматга тушса ҳам, бу йўлда курашимизни давом эттирамиз», деган эди. Кейин «Сурия ва Ироқда юз бераётган воқеалар минтақада янги Сайкс-Пико тизимини яратишга уриниш бўлиб, бу билан ички афкори оммани Туркияга қарши қайраш кўзланган», деди. Бунинг ортидан ахборот воситаларида Туркиянинг мудофаа кучларини ошириши тўғрисида хабарлар тарқатилди… ва ҳоказо. Савол шуки, юз бераётган бу ишлар нимани англатади? Туркия Сурия шимолига амалий ҳарбий аралашувга қўл уриши мумкинми? Ёки бундан бошқа мақсад борми? Ҳарбий аралашувга нисбатан Америка позицияси қандай?

Жавоб:

Жавоб равшанроқ бўлиши учун қуйидагиларни айтиб ўтайлик:

  • Ҳақиқатдан ҳам Туркия президенти «Биз жанубий чегараларимизда Сурия шимолида янги бир давлат барпо этилишига ҳеч қачон йўл қўймаймиз, бу қанчалик қимматга тушса ҳам, бу йўлда курашимизни давом эттирамиз», «Сурия ва Ироқда юз бераётган воқеалар минтақада янги Сайкс-Пико тизимини яратишга уриниш бўлиб, бу билан ички афкори оммани Туркияга қарши қайраш кўзланган» («Онадўли» ахборот агентлиги 2015 йил 26 июн) каби баёнотлар берди. Кейин 2 июлда Туркия бош вазири Аҳмад Довудўғли «Хабар 7»га «Биз чегараларимизни ҳимоя қилиш учун керакли чораларни кўрдик, қачон юрт хавфсизлигига таҳдид солувчи бирор вазият юзага келгудек бўлса, ҳаракатга келишга буйруқ берилган, ҳеч бир кимса – Туркия эртами кеч ҳарбий аралашувга қўл уради, деган тахминга бормасин», деди. Эртаси куни Конья ТВга берган интервьюсида бундай деди: «Туркия Сурия ишларига дарҳол амалий тарзда аралашади, дея тахмин қилиш нотўғри, бироқ Туркия Сурия томонидан бўлиши мумкин бўлган ҳар қандай таҳдидга тайёр ҳолда турибди ва барча воқеалар ривожини яқиндан кузатиб бормоқда». Яна бундай деди: «Ҳеч ким бизни авантюрага алданади, деб ўйламасин».
  • Шу тарзда гоҳо аралашиш тўғрисида, гоҳо аралашмаслик тўғрисида баёнотлар янграмоқда. Бунинг ортидан бир баёнотни рад этган қарама-қарши баёнотлар янгради. Мисол учун турк тилида чиқадиган Ҳуррият рўзномасининг 2015 йил 5 июлдаги сонида «Бош штабнинг Булу ва Қайсери вилоятларидаги дала қўмондонлари билан чегара қисмлар қўмондонлари чақиртирилиб, улар билан Туркия-Сурия чегарасидаги ҳодисалар ўзгариши ортидан ўтказилиши мумкин бўлган эҳтимолли ҳарбий амалиёт ҳақида маслаҳатлашилган»и хабар қилинди. Лекин «Онадўли» ахборот агентлигида 2015 йил 6 июл куни ҳарбий манбаларнинг буни рад этувчи баёноти тарқатилди. Унга кўра, ҳарбий бош штаб «чегарадаги ҳодисалар ўзгариши ортидан чегара қўшинлари билан махсус кучлар қўшинлари қўмондонларининг бош штабга чақирилгани тўғрисидаги даъволар ҳақиқатдан узоқ, унда айтилган бу турдаги учрашув бўлгани йўқ, шунингдек, шу хусусдаги режалар ҳам мавжуд эмас», дея бу хабарни рад этган.
  • Мана шундай қарама-қарши аммо обдан ҳисоб-китоб билан олиб борилаётган баёнотлар манзарасида ҳарбий баёнотлар ҳам янгради. Масалан, ахборот воситаларида Сурия чегараларига қўшинлар жойлаштирилаётгани, Туркия бу турдаги аралашувга қўшимча ёрдам сифатида ҳарбий ҳаво кучлари ва 400дан зиёд бронетранспортер жалб қилгани, Туркия Ҳалаб шаҳри шимолидаги жанглар жадаллашиши ортидан чегараларга 54 мингдан зиёд аскар, танклар ва зенит ракеталари жойлаштириш орқали ўз мудофаа кучларини мустаҳкамлагани хабар қилинди. Хабарлар шу билан тугамади. Ҳатто Туркиянинг ҳарбий аралашуви Сурияга фақат кўз тикибгина қолмай, қадам ҳам ташлаётгандек бўрттирувчи хабар даражасига ҳам етди! Айрим ахборот воситалари худди Туркиянинг келажак режалари билан боғлиқ расмий доиралар томонидан атайин тайёрланган хабарларни сиздириб чиқарди. Масалан, турк тилида чиқадиган Ени Шафақ рўзномасининг 2015 йил 28 июн кунги сонида бундай хабар чоп этилди: «Туркия бош ҳарбий штаби Сурия шимолида курд давлати тикланишига ёки унинг реал масала сифатида тиқиштирилишига йўл қўймаслик мақсадида Сурияга ҳарбий аралашувга оид ҳарбий режа тузди. Бу режа Сурия ичкарисига 28-33 км. кирган, 110 км. узунликда буфер зона яратишни ўз ичига олган. Шунингдек, халқаро ҳамжамият қўллаб-қувватловига эришилгандан сўнг Сурияга икки йил муддатга 18 минг аскар юбориш режасини ҳам ўз ичига олган. Агар халқаро ҳамжамият рози бўлмаса, худди Исроил Ливан жанубида қилгани каби Туркия ҳам ўзи мустақил Буфер зона яратиш сари қадам ташлайди».
  • Шу хабарларни ва бошқа воқеалар оқимини яхшилаб мулоҳаза қилган киши шунга амин бўладики, булардан амалий ҳарбий аралашувдан кўра кўпроқ Туркия ичкариси мақсад қилинган. Бунинг сабаблари қуйидагича:

а)  Туркия ҳукумати ўзининг жорий ҳарбий тайёргарликларига Сурия шимолида курдларнинг ривожланишини дастаклаётган бўлса-да, бироқ уларнинг ривожланишидан ўз мақсадларида фойдаланган. Масалан, шу ҳукуматнинг ўзи Пешмергага Туркия ерлари орқали Айнул Араб-Кобанига кириб олишига рухсат берди. Маълумки, Пешмерга у ерга киришдан курдлар билан биргаликда жанг қилиб, уларга ёрдам беришни ҳамда Талл Абяз шаҳрини қўлга киритишни мақсад қилганди. Хабар Турк рўзномасининг 2015 йил 4 июл кунги сонида бир хабар чоп этилди. Унда рўзнома мухбирларидан бири бундай дейди: «Биз кеча бир гуруҳ журналистлар турк ҳукуматининг олий даражали мусъули билан учрашдик ва учрашувда ҳукумат Демократик Бирлик партиясидан ўзи учун мақсад сифатида мутлақо фойдаланмаслигига ишонч ҳосил қилдик».

Масъулнинг таъкидлашича, Демократик Бирлик партиясининг Африн ва Кобанини боғлаб турувчи минтақани ўз назорати остига олиши, яъни курдларнинг Туркияга ўтишлари учун йўлак яратиш эҳтимоли бугунги босқичда ҳисобга олинмайдиган масаладир». У яна бундай деди: «Демократик Бирлик партиясининг Талл Абязни ўз назорати остига олиши Туркия манфаатидир, лекин Демократик Бирлик партиясининг фатҳлар принципи асосида ҳукмронлик қилаётган минтақаларидаги хатти-ҳаракатларига келсак, бу нарса минтақада ўртача ва узоқ вақтли низоларни, муаммоларни келтириб чиқариши мумкин». Яъни турк ҳукумати билан Сурия шимолидаги курдлар ўртасидаги муносабат ҳарбий амалиётни юзага келтирадиган даражада совуқ эмас.

б)  Америка Сурияга қуруқликдан олиб бориладиган ҳарбий аралашув тўғрисида ҳамон қарор қабул қилгани йўқ. У ҳали ҳам Сурияда эски малай ўрнига кимни янги малай қилиш тўғрисида изланмоқда. Суриядаги холис ҳаракатлар унинг шу кунгача уринишларини муваффақиятсизликка учратдилар ва биз Аллоҳдан сўраймизки, бу холис ҳаракатлар унинг уринишларини муваффақиятсизликка учратишдан тўхтамасинлар. То Америка ҳарбий амалиётга рози бўлмагунча (ёки бунга буюрмагунча) Эрдоган ва унинг ҳукуматининг баёнотлари амалсиз қуруқ қичқириқлардан нарига ўтмаслигини воқелик кўрсатмоқда. Бунга кўп нарса гувоҳ:

  • Турк ҳукумати Сурия ичкарисида тинч ёки хавфсизлик зоналари яратишни Америкадан кўп марта илтимос қилди, аммо у рози бўлмади. Довудўғли 2014 йил октябр ойида 4 метрлик қуруқлик йўли олиш орқали Буфер зона яратиш эҳтимоли борлиги тўғрисида гапирди. Бу чизиқ Латакиядан то Ҳасакагача чўзилиб, узунлиги 720 км.га, кенглиги 70 км. Сурия ичкарисига кирган, яъни Сурия ерларининг учдан бирини ташкил қилади. Аммо Америка буни рад этди ва у амалга ошмай қолди… Яқинда Туркиянинг ёқа шаклида хавфсизлик зоналари яратиш устида изланаётгани тўғрисида гап ўрмалаб қолди. Ёқанинг биринчи учи Жароблусда бошланса, иккинчиси Айнул Арабда тугайди. Маҳаллий мақолаларда Курдистон Демократик Бирлик партияси Туркия чегара минтақаларида ҳукмрон бўлиши ортидан турк президенти Эрдоганнинг чегараларда Буфер зона яратишни ўрганаётгани хабар қилинди. Шунда Америка ўзининг «Оқ уй» матбуот воизи Жон Кирби тилидан бунга раддия билдирди: «Пентагон ҳам, Америка армияси ҳам, НАТО ҳам ҳозирда буфер зона яратишга эҳтиёж сезмаяпти ва шу боис қийинчиликлар бўлмоқда, бироқ биз Туркиянинг ўз чегараларидан хавотирланаётганини тушунамиз» (Рейтер 2015 йил 30 июн). Турк ҳукумати Америкадан кескин рад жавобига учраган экан, бундай хижолатчиликдан ўзини олиб қочишга уринди: 2015 йил 30 июнда унинг бош вазири ёрдамчиси Иброҳим Калин бундай деди: «Бу ерда бизнинг чегараларимиз хавфсизлигини таъминлаш учун кўрилаётган чора тадбирларни «Туркия урушга киряпти», дея изоҳлаш ҳақиқатга тўғри келмайди». Яна бундай деди: «Биз Буфер зона истаймиз, деган гапни ҳеч қачон айтмаганмиз, балки биз учиш тақиқланган хавфсиз зонани хоҳлашимизни айтганмиз, шу боис хавфсиз зона яратмоқ даркор» (Онадўли 2015 йил 30 июн). Бироқ Туркия ҳалигача на хавфсизлик зонасини яратди, на Буфер зонани яратди, чунки бунга Америка рози бўлмаяпти!
  • Шунингдек, Эрдоганнинг «иккинчи Ҳама» такрорланишига ҳаргиз йўл қўймаслиги ҳақидаги баёноти. Бу баёнотга анча вақт бўлди ва униталаёзди ҳам! Шунга қарамай, жиноятчи Асад режими Америка ёқиб қўйган «кўк чироқ» асосида, Россиянинг қўллаб-қувватлови остида, Эрон ва унинг Ливандаги Ҳизбуллосининг бевосита аралашуви билан шаҳарма-шаҳар қирғин содир этишда давом этиб, иккинчи Ҳама у ёқда турсин, ҳатто учинчи ва тўртинчи Ҳамалар келтириб чиқармоқда, ҳамма ёқни вайрон қилмоқда… Шуларнинг барчасига қарамай, унга қарши Эрдоган ва унинг режими ҳеч нарса қилгани йўқ. Чунки унинг хоҳиш-иродаси Америка хоҳишига боғланган, Америка унинг баёнотларини рўёбга чиқаришига ҳали-ҳамон рухсат бермаяпти. Бу баёнотлари Аллоҳнинг тулпорлари туёқлари шамолида қолган чанг мисоли йўқ бўлиб кетди… Дарҳақиқат (ривоятда айтилгандек) бугун Анқара-Умурияда Мўътасимларни ва Истанбул-Константинопольда Фотиҳларни қайта дунёга келтириш учун Аллоҳнинг тулпорлари «келинг менга мининг-да, Аллоҳга рағбат қилинг», деб турибди…!
  • Шундай қилиб, бу ҳарбий тайёргарликдан мақсад, амалда Сурияга кириш эмас. Бунинг учун Америка ўз манфаати тақозосига қараб рухсат бериши шарт. Мен тўғри деб билганим шуки, бу ҳарбий тайёргарликдан мақсад, маҳаллий жамоатчилик фикрини жалб қилишдир. Бундан қуйидагилар эътиборга олинган:

а)  Юқорида айтганимиздек бош вазир баёнотидан очиқ кўриниб турибдики, Туркиянинг Сурияга ҳарбий аралашувга қўл ургиси йўқ ва буни авантюра, деб ҳисоблайди. Бироқ у Суриядан келиши мумкин бўлган ҳар қандай таҳдидга қарши курашишга тайёр турибди. Яъни президент Эрдоган тилга олган Сайкс-Пико чегараларини бузишни эмас, балки ўз чегараларини мудофаа қилишни истаяпти.

б)  Сурияда курдлар давлати тикланишидан хавотирланувчи овозлар Туркия ичкарисида қулоққа яққол чалиниб қолди. Бундай овоз соҳиблари агар бу давлат тиклангудек бўлса, Курдистон Ишчилар партияси (ПКК)ни Туркияга қарши қайта ҳарбий амалиёт қилишга шижоатлантириб қўяди, деган фикрдалар. Дарҳақиқат, 2013 йил март ойида уларнинг Туркия ичкарисидаги ҳарбий амалиётлари тўхтаб қолган эди. Ўшанда партия раҳбари Ўжалон қамоқхонадан туриб, жангни тўхтатишга ва қуролли партиясини Туркия ташқарисига чиқиб кетиб, ўша ерда тинч қуролсиз фаолият олиб боришга даъват қилган эди. Шунинг учун бу ҳарбий тайёргарлик айни хавотирланувчи овозларни тинчитиб туришга ҳам хизмат қилади.

в)  Эрдоган сайловларда кўп овоз олишга муваффақ бўлолмади, унинг Суриядаги беқарор позициясини қораловчи мухолафат овозлар кучайиб кетди, устига-устак, агар Довудўғлининг қонунда белгиланган вақт ичида ҳукумат тузиш қўлидан келмагудек бўлса, муддатидан олдинги сайловлар ўтказиш эҳтимоли аниқроқ бўлиб қолди. Шуларнинг барчаси Эрдоган ва Туркия ҳукуматини гўё ҳукумат ўз хавфсизлигига қайғураётдек ва гўё Туркия ҳамон қудратли давлатдек кўрсатишга мажбур қилди. У шу билан ўзига нисбатан ижобий афкори омма пайдо қилиб оламан, деб ўйламоқда.

Хуллас калом, бу ишлар ва ҳарбий тайёргарлик Сурия шимолида амалда ҳарбий аралашув содир этишдан кўра кўпроқ, ички афкори оммани пайдо қилишга ва тинчлантиришга қаратилган. Бироқ қачон Америка Туркиянинг аралашувини ўзининг Суриядаги режасига хизмат қилади, деган фикрга келиб қолса, бу тайёргарлик амалий аралашувга айланиши мумкин… Биз қудрати кенг Аллоҳдан Америка ва унинг малайлари режаларини барбод қилиб, бирорта яхшиликка эришолмаган ҳолда орқаларига қайтариб ташлашини сўраб дуо қиламиз.

    26 рамазон 1436ҳ

  13 июл 2015м

LEAVE A REPLY

Please enter your comment!
Please enter your name here