23 июн куни Қирғизистон пойтахти Бишкек шаҳрида бўлиб ўтган ШҲТ иқтисодий форуми натижалари бўйича ўтказилган матбуот анжуманида ШҲТ бош котиб Дмитрий Мезенцевнинг маълум қилишича, Шанхай ҳамкорлик ташкилоти Буюк ипак йўлини қайта ташкил этиш бўйича Хитой киритган таклифни қабул қилади ва қўллаб- қувватлайди.
Унинг сўзларига кўра, “ушбу таклиф келажакдаги савдо- иқтисодий ҳамкорлик учун жуда муҳум ҳисобланади”.
“Ҳар бир томонлар учун ҳамкорликнинг аниқ жиҳатларини белгилаб олиш зарур. Иқтисодий ҳамкорлик янги иш ўринларини барпо этиши, миллий инфраструктурани ривожланишга ёрдам бериши ҳамда миллий бозорларни кучайтириши зарур. Аммо шу билан бирга рақобат муҳитини бузилиш омили бўлмаслиги керак. Ҳали олдинда Буюк ипак йўли иқтисодий халқасини барпо этиш масаласи турли даражаларда мухокама қилиниши турипти”, – деди Мезенцев.
Изох: “Ипак йўли” стротегиясини ишлаб чиқиш хақидаги акт, 1999 йили АҚШ конгреси томонидан қабул қилинган бўлиб, асосий мақсади Россия билан Хитой ўртасидаги гиополитик манфаатлар устидаги совуқчиликларни кучайтириш билан бирга Марказий Осиё ва Кавказ минтақаларидаги ўзининг таъсир қувватини кучайтириш.
Хитой рахбари Си Цзипиннинг 2013 йил 10 октябрда Хинд парламенти олдидаги нутқида, 7 сентябрда Астанадаги бенган баёнотларидан хулоса қилинса, Хитой хам АҚШнинг манфаатлари билан ўз манфаатларини бирлаштириб, минтақалардаги ўз манфаат ва сиёсий иштирокларини кучайтиришга қаттиқ харакат бошлаган. Юқоридаги Россиянинг “ипак йўли” лоихаси билан хамкорлик қилиш шартларига розилик бериши, унинг Хитойга бўлган эхтиёжи баландлигидан ва умуман олганда АҚШнинг бу лоихасига қарши иш олиб бориши Евро Осиё иттифоқи лоихасининг умуман амалга ошмай қолиш хавфи борлигидан. Лекин шу шартномалар имзоланиши муаммоларни хал бўлганидан дарак бермайди. Бу фақат Россиянинг Украина ва Сурия муаммоларидан позициялари заифлашиб бораётгани, шу вазиятда Марказий Осиё ва Кавказда муаммолар келиб чиқиши мумкинлигини эътибори билан, “ипак йўли” харакати асосидаги йўналишларда иштирок этиб бўлса хам божхона иттифоқи ва ЕВРО Осиё иттифоқи лоихаларини борига барака йўсинида юргизиб олмоқчи.
Хитой Россиянинг позицияларининг заифлашиб бораётганидан, шу билан параллел АҚШнинг Россия билан гиополитик қарама қаршиликларининг кучайиб бораётганидан, ўз манфаатларида унумли фойдаланиб қолмоқчи. Унинг бу холати АҚШ учун кутилган холат хисобланади. Чунки у минтақадаги Россиянинг қувватини заифлаштиришда айнан Хитойнинг очкўз ва халқаро сиёсатдаги мавқеъйини кучайтиришга бўлган интилишидан фойдаланади.
Россия энди Хитойни илгаригидек халқаро майдонда бошқара олмаслигини ва бунинг буёғи у билан ўз аро тенг муносабатлар қуриш асосида хамкорликларнинг янги стротегиясини тузиш кераклигини англаб етди. Бунга уни АҚШнинг Хитойни худди Германия сингари ўз қаноти остида дунёда хақиқий етакчи давлатлар сафида иш олиб бора оладиган бўлиши мумкинлигига ишонтира олгани ва шунинг билан бир қаторда Россиянинг халқаро майдонда обруйсизланиб бораётгани сабаб бўлди.
Бу дунё гиопалитикасини ўзгартириб юбориши мумкин бўлиб турган катта лоихалардан АҚШнинг кутаётган яна бир катта мақсади хам бор. У Россия, Хитой ва Хиндистоннинг ўрталарида мавжуд ёки кутилаётган хар қанақанги хамкорлик ёки яқинликларни бузиб юборишга қаратилган харакатлардир. Россия юқоридаги харакатларида АҚШнинг шу мақсадини хам хисобга олган бўлса ажаб эмас.
Хулоса қилиб айтганда Россиянинг “ипак йўли” билан бу хамкорлиги деярли хеч нарсани ўзгартирмайди. Россиянинг бу харакати унинг Евро Осиё иттифоқини сақлаб қолиш, умуман минтақада ўзининг сохта бўлса хам мавжуд сиёсий вазнини сақлаб қолиш асосига қурилган.
Марказий Осиё ва Кавказ минтақалари эса: – юқоридаги катта давлатлар ўрталаридаги муносабатларини тартиблаштириб олишлари, тўғрироғи уларнинг ўрталаридаги олиб бориладиган доимий курашлардаги жанг майдони бўлиб туришда давом этади. Бу кураш уларнинг сиёсий, стротегик, иқтисодий ва хоказо гиополитик манфаатларига асосланган бўлиши мумкин.
Ечим: – Бу системада бу муаммоларнинг ечими йўқ. Бу демократияга асосланган капиталистик система асосида бу муаммонинг ечими мавжуд эмас. Шунинг учун куфр олами хар қанақанги ўзига қарши қаратилаётган харакатларни, шу система асосида харакатланишлари учун хатто маблағ билан таъминлаб боради. У шу система асосидаги харакатлар (улар хох исломий бўлсин, сиёсий, харбий….) куфр системаси асосида бораётган бўлса хотиржам бўлишади. Чунки бу системада уларни ер тишлатиш механизми мавжуд эмас. Куфр системаси дейилганида, Ислом системасида бўлмаган, яъни исломий таъриқатга (суннатга) асосланмаган харакатларнинг барчаси назарда тутилади.
Абдураззоқ:
