Ливан Халқаро Валюта Фондининг кундасига бошини қўйиб берди

436
0

بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ

Ливан Халқаро Валюта Фондининг кундасига бошини қўйиб берди

Устоз Абдуллитиф Доуқ

Ҳизб ут-Таҳрирнинг Ливандаги

матбуот бўлими раиси ўринбосари

Ливан ўнлаб йилдан бери яхши обрў қозонмагани етмагандек ҳамда муваффақиятсизлигидан шу вақтгача давлатни қутқариш қўлидан келмагани камлик қилганидек, энди Халқаро Валюта Фондига бориб, 15 миллиард доллар қарз сўради. Қарз эвазига Ливан давлати шу Фонд буюрган қонун-қоидаларни юртда татбиқ қиладиган бўлди. Жумладан, давлатнинг асосий ресурслардан қўллаб-қувватловни олиши, одамларга солиқларни ошириши, Ливан лираси курсини ўзгартириб туриши ёки айирбошлашни барқарорлаштириш сиёсатини тўхтатиши каби. Агар айирбошлашни барқарорлаштириш сиёсати тўхтатилса, бу нарса ҳукумат томонидан тасдиқланган қимматли қоғозларга кўра, лирани ўз қийматининг 57 фоизидан кўпроғини йўқотишига олиб келади. Ушбу сиёсатларнинг барчаси қашшоқликка олиб келади ёки уни мураккаблаштиради. Бу шунингдек, муваффақиятсизликдаги давлат жавобгарлигини оддий одамларга юклайди.

2019 йил 17 октябрда бир доллар 1508 лира бўлиб тургандан сўнг бугун бозордаги лира курси 65 %га тушиб кетди. Чунки АҚШ доллари лирага нисбатан кўтарилиб, бир доллар баҳоси 4400 атрофида бўлиб қолди, сўнг яна 3550га қайтди. Бундай кескин кўтарилиш кўчаларда қўзғолон келиб чиқишига сабаб бўлди. Зеро, ҳукумат ўзининг коронавирус тарқалиши кризисини назорат остига олиш уринишлари доирасида юрт аҳлига қарши золимона қарорлар қабул қилаётган эди.

Масалан, Ливан режими одамларни уйда ўтиришга буюрди. Аммо эвазига ҳеч қандай ёрдам тақдим этмади… Уларни оила тебратиш учун кўчага чиқишини тақиқлади, Лекин на бирор мотивацион режа тақдим этди, на солиқ имтиёзлари берди. Бор-йўқ қилган иши қоп-қоп қуруқ ваъдалар бериш бўлди, холос.

Лиранинг бу даражада қулаши оқибатида одамлар ойлик иш ҳақи ва пенсияларининг қийматидан маҳрум бўлдилар.

Алалоқибат, норозилик намойишлари бошланиб, ҳеч қандай мазҳабий фарқсиз ҳамма кўчага чиқди. Бироқ, бу кризис Триполи аҳлига ҳар қачонгидан кучли таъсир кўрсатгани ҳамда давлатнинг халққа нисбатан шафқатсиз муносабатда бўлиши сабабли намойишчилар билан Ливан қўшинлари ўртасида кескин тўқнашув келиб чиқди… Тўқнашувда намойишчилар банкларга ўт қўйишди. Таъкидлаш жоизки, илгари бош вазир Ҳассон Диаб айблов тошини Ливан марказий банки бошқарувчиси банкир Риёз Саломага отишга уринган ва бу Эрон Ҳизбининг умумий кўрсатмаси билан бўлган эди. Зотан, бу Ҳизб Риёз Саломани айблаш сабабли йўқотаётган ўз халқчиллигини тиклашга уринмоқда.

Бироқ, зўравонликлар кучайиши оқибатида барча позициялар ҳар қачонгидан ҳам батамом ўзгарди. Мисол учун, бир томондан республика президенти Жуброн Босил ўз партияси номидан – жавобгарлик марказий банк бошқарувчисига тушмайди, деди. Бошқа томондан вакиллар палатаси спикери ҳам марказий банк бошқарувчисининг жавобгарликка тортилишига батамом қарши чиқди. Ҳатто Эрон Ҳизби ҳам ўз позициясини ўзгартириб, унинг раҳбари муовини марказий банк бошқарувчиси масаласини кўча намойишчилари эмас, балки фақат ҳукумат ичкарисидагилар кўриши керак, деди.

Баёнотлар шу ерда тўхтамади, балки Ливаннинг амалдаги раҳбари саналган АҚШ элчиси ҳам ҳаракатга тушиб, бош вазирга гапирган гаплари фош бўлди. Сизиб чиққан манбаларга кўра, АҚШнинг Байрутдаги элчиси «ўз ҳукумати яқинда Триполида зўравонлик ҳодисалари бўлганидан, Ливан режимининг юртдаги яшаш шароитининг ёмонлигига қарши норозилик намойиши қилганларга қарши армияни ишга солишга мажбур бўлганидан норози эканини» билдирган. Элчи бундай деди: «Ливан режими намойишчиларга тўғридан-тўғри армияни қўйиши нотўғри. Чунки намойишчилар ҳукуматдан ўзларининг ёмон турмуш тарзларини яхшилаш ва мавжуд қонунбузарликларга чек қўйишни талаб қилганлар… Зеро, армиянинг вазифаси режимни ва у ердагиларни ҳимоя қилиш эмас. Армияни халққа қарама-қарши қўйишдан кўзланган нарса ҳукуматнинг ўз қолоқлигини ва айни хусусдаги вазифасини бажара олмаётганини яширишдир. Зотан, армиянинг вазифаси бутун юртни мудофаа қилишдан иборат… Армиянинг ўрнига, ички хавфсизлик кучлари хавфсизлиги сақланишига ва армия ёрдамида қонунбузарлик қилганларнинг таъқиб қилинишига бош-қош бўлса яхши бўлар эди», деган элчи. Сўнг бундай қўшимча қилган: «Америка Қўшма Штатлари ёрдам дастурининг бир қисми сифатида Ливан армиясини узоқ вақтдан бери қўллаб-қувватлаб келади. Токи, Ливан армияси мамлакат суверенитети ва мустақиллигини мудофаа қилиш ҳамда хавфсизликни ҳимоя қилишдек талаб қилинган ўз вазифасини бажарсин. Аммо бу нарса норозилик намойишчиларига бевосита қарши курашиш билан бажарилмайди».

АҚШ элчисининг бу гаплари фақат бир мазмунни, яъни, бошдан Ливанни амалдаги ҳукмдори Америка бўлиб келаётганини англатади. Ана, АҚШ элчисининг шу баёнотидан сўнг ҳукумат зудлик билан молиявий режа, деган нарсани бажаришга ва Халқаро Валюта Фондидан кредит талаб қилишга шошилди. Ливан марказий банки банкирига ҳужумлар ҳам, намойишчиларга қарши куч ишлатишлар ҳам тўхтади… Уларга нисбатан маълум чора-тадбирларга қадам қўйилди. Бундан кўриниб турибдики, ҳукумат зўравонлик қўллашга шошилган. Америка эса, армиядан сиёсий марказ тўлиқ ишламай қоладиган ҳолатдагина сўнгги чора сифатида фойдаланмоқчи. Аммо бунга қадар армия қартасини ишга солишни истамайди.

Ливандаги мавжуд кризисга кетма-кет келаётган ҳокимият, шу жумладан ҳозирги ҳокимият сабабчидир. Чунки у саноат ва қишлоқ-хўжалик секторини эътиборсиз қолдириб, чет-элдан келаётган пул ўтказмаларига ишониб қолди. Бу кризис Ливандаги тоифачилик структураси билан боғлиқ кризис бўлиб, айни шу кризис сабабли тоифалар ўртасида сиёсий ва иқтисодий улуш талашишлар пайдо бўляпти ҳамда давлат идораларида кенг тарқалган коррупция ҳимоя қилиняпти. Шунингдек, бу капиталистик тузум ва эркин бозор билан боғлиқ кризис бўлиб, Ливан иқтисодиёти мана шу эркин бозор йўлидан кетяпти, охир-оқибат, қарздорликнинг юқори даражасига, яъни, фоиз ставкасининг 15 %ига келиб қолинди. Яна бу хорижга сиёсий ва мафкуравий қарамлик кризиси ҳамдир. Чунки Ливандаги сиёсий қарор Америка қўлида… Армияни молиялаштирувчи ҳам, бошқарувчи ҳам, ҳарбий ускуналар билан таъминлаб, ҳарбий машғулотлар ўтказувчиси ҳам Америка. Ливан ҳокимиятидаги кимсалар Американинг думлари. Чунки Тоиф шартномасидан буён уларнинг аксарини қудратга олиб келаётган Америкадир. Шунингдек, ўтган асрнинг тўқсонинчи йилларида юртдаги ишлаб чиқариш иқтисодиётини истеъмолчи иқтисодиётга айлантириб, туризмга боғлаб қўйилиши Америка кўз ўнгида, балки унинг буйруғи билан амалга ошган. Бугун Халқаро Валюта Фонди сари чопиш ҳам шу мустамлакачи давлат кўрсатмаси билан бўлмоқда.

Шундай қилиб, кўриниб турибдики, Ливан Халқаро Валюта Фонди тузоғига илинди. Энди у янада қоронғи зулмат қарига ғарқ бўлаверади. Агар кризисни маҳаллий муолажалар орқали бартараф этишга муваффақ бўлинса, бу мустақиллик ва ҳақиқий бошқарув бўлар эди. Бироқ, ўғрининг ўз қўлини ўзи кесиши амри маҳол бўлганидек, ҳозирги ҳокимият ҳам ўнлаб йиллар давом этган коррупциясидан тузалиши амири маҳолдир. Чунки у ҳам ўтган коррупциячи ҳокимиятлар қандай бўлса, ўшандай, улардан фарқ қилмайди.

Ливан кризисини фақат Пайғамбарлик минҳожи асосидаги рошид Халифалик давлати ҳал этади, ундан бошқаси ҳал этолмайди. Ливан ҳалокат жарлигидан қутқарувчи мабдаий давлатга жуда-жуда муҳтож бўлиб турибди. Ушбу давлат ўз фуқароларига барча муаммоларини Аллоҳ буюргандек йўсинда ечиш лозим бўлган халқ, деган нуқтаи назарда қарайди. Бу юртдаги сиёсий элита мисоли ўликка ўхшаб қолди. Шунинг учун Ливанни ушбу Халифалик давлати таркибига қўшиш осон ва қулайдир. Аллоҳдан буни тезроқ рўёбга чиқаришини сўраб қоламиз.

Роя газетасининг 2020 йил 6 май чоршанба кунги 285-сонидан

LEAVE A REPLY

Please enter your comment!
Please enter your name here