Сурияга оид АҚШ-Россия ўртасидаги битим ва унинг сир тутилаётган нозик бандлари

532
0

Сурияга оид АҚШ-Россия ўртасидаги битим ва унинг сир тутилаётган нозик бандлари

АҚШ билан Россия ўртасидаги бир неча учрашув ва маслаҳатлардан сўнг, Сурия хусусида ўзаро битим имзолангани айтилди. Битимнинг бандлари ва ҳужжатлари Хавфсизлик Кенгашининг жума куни кечқурунга белгиланган фавқулодда йиғинида маълум қилиниши кутилаётган эди. Бироқ битимда бешта махфий ҳужжат борлиги сабабли икки томоннинг талаби билан йиғин бекор қилинди. Чунки бу беш ҳужжат бандлари ғоят нозик бандлар бўлгани боис АҚШ уларни очиқланишини истамади.

Россия эса икки томон ўртасидаги айни тинчлантириш битимини очиқлашда ҳеч қандай монелик кўрмади. Бироқ Америка ораларидаги битим мазмуни яширин қолишини таъкидлашда қаттиқ туриб олди. Россия ташқи ишлар вазири Сергей Лавров «битим тафсилотларини очиқламаслик учун ҳеч қандай сабаб кўрмаётгани»ни таъкидлар экан, бу билан битимни махфий қолдириш Вашингтон талаби билан бўлаётганига ишора қилди.

Бандларни махфий қолдириш халқаро ҳамжамиятдаги бир неча томонларни жаҳлини чиқарди. Масалан, Франция ташқи ишлар вазири Жан-Марк Эро пайшанба куни тинчлантириш битими тафсилотлари маълум этилишини талаб қилиб, Вашингтонни «иттифоқчиларни битим матни билан таништириш»га чақирди. Унинг талабига АҚШ ташқи ишлар вазири матбуот котиби Марк Тонер «Ҳужжат тафсилотларида нозик матнлар мавжуд, шу боис биз битим манфаати учун ҳам, бошқаларнинг манфаати учун ҳам уни фош этмасликни лозим кўрдик», дея жавоб қилди. Тонер «келишувни муваффақиятсизликка учратмоқчи бўлаётган айрим бузғунчилар бор ва буни биз билиб турибмиз, битим тафсилотларини фош этишни истамасликда ҳануз давом этяпмиз. Аммо қачон унинг тафсилотларини очиқлашимиз лозим, деган нуқтага келгудек бўлсак, албатта очиқлаймиз», деди.

Хўш, бу қандай нозик бандлар бўлди, нега Америка уни очишни истамаяпти?

Афтидан, бу битим Шом қўзғолонини йўқ қилиш кўзланган жанговар хавфсизлик битимидан ўзга нарса эмас. Унда на Асад тақдирига тўхталинган, на ўтиш даври босқичига ва на қўзғолон мақсадларининг бирига. Россия ташқи ишлар вазири ўринбосари Михаил Багданов жума куни эрталаб чиқиш қилиб, Москва-Вашингтон битими Асад тақдирини ҳам, Суриядаги ўтиш даври босқичини ҳам ўз ичига олмагани тўғрисида баёнот берди.

Шу боис битим фақат ва фақат жанговар хавфсизлик битимига ўхшаб турибди. Ундан мухолафат жангчи гуруҳларни қайта саралаш ва қайтадан мўътадил гуруҳлар билан мўътадил бўлмаган гуруҳларга ажратиш кўзланган, мўътадил бўлмаганларини Россия томонидан майдалаб, супуриб ташлашга уриниш учун Исломий Давлат, Жабҳату Фатҳи Шом ташкилотларига қўшиш мақсад қилинган. Шунинг учун Росия-АҚШ битимининг Америка карвонига эргашмаган гуруҳларга зарба беришга қаратилгани аниқ. Шу маънода Анас Абда бундай деди: «Ўт очишни тўхтатиш кўпгина гуруҳлар томонидан қабул қилинган, шунинг учун бизнинг аскарлар етти кун мобайнида «Жабҳатун Нусра»дан узоқ юриши лозим, чунки у америкалик ва россияликлар тарафидан муштарак шаклда нишонга олинади».

Демак, Керри олиб келган ярашув битимидан, у иддио қилганидек, қон тўкишни тўхтатиш мақсад қилинган эмас. Аксинча, ундан қўзғолонни йўқ қилиш, қўзғолончилар, мусулмонлар ва Асад режимига реал мухолиф бўлганлар қонини тўкиш қасд қилинган. Американинг ярашувдан бирдан-бир истаги шуки, сўнгги Россия билан тузган битим орқали режим умрини узайтириш ва мухолафатчию қўзғолончи гуруҳларни парчалаб, йўқ қилиб юборишдир. Бу эса Асад режими билан музокаралар қилиш ва қўзғолондан кўзланган мақсадларнинг ҳаммасидан бирин-кетин воз кечишдек де Мистура миссиясининг амалга ошишига қулайлик яратади. Бу билан Америка Сурия қўзғолонини кичайтириб, унинг талабу мақсадларини қорин масаласига, инсонпарварлик ёрдамларига айлантиради, масалан Керри «сут ва таом масаласи ҳеч нарсага эришмасликдан кўра яхши!», дегани каби.

Ўз-ўзидан савол туғилади: Нима учун Америка битим натижалари ва бандларини сир сақлашни истади-ю, бироқ Россия уни очиқлашнинг ҳеч қандай зарари йўқ, деди?

Гап шундаки, Сурия қўзғолонини тириклайин кўмишни ва Асад режимини сақлаб қолишни иккала давлат ҳам истайди. Бироқ янги лойиҳанинг фош этилишини Америка истамаяпти, сабаби у жангчи гуруҳларнинг шу янги саралашга қарши бирлашиб олишларидан, бу эса кейинчалик Американинг айни гуруҳлар орасида Асадга альтернатив топишда қийинчилик яратишидан қўрқяпти.

Айни дамда ушбу жангчи гуруҳларининг барчаси шуни англашлари лозимки, улар агар АҚШнинг «террористик» гуруҳлари синфига бўлинган бўлсалар, унинг жанговар нишонига айланадилар, агар мўътадил гуруҳлари синфига бўлинган бўлсалар, сиёсий нишонига айланадилар. Бу мўътадилларни де Мистура кутиб турибди. Уларни Америка ўнлаб йиллар бурун асос солган хавфсизлик режимининг мўътадил фронтига айлантирмоқчи. Бир-бирига қарши урушаётган гуруҳлар бўладими, ёки Туркия билан бошқа қўшни давлатларнинг айрим фронтларни аланга олдириб, айримларини ўчириш каби талабларини бажараётган гуруҳлар бўладими, барчаси тушунишлари зарур: мақсадимиз аниқ, у ҳам бўлса, Американинг Сурияда қурган хавфсизлик режимини ағдариш, вассалом. Бунинг учун эса анави регионал ва халқаро қўллаб-қувватловчилардан бутунлай ажралиб олиш лозим.

LEAVE A REPLY

Please enter your comment!
Please enter your name here